Beperking persvrijheid neemt wereldwijd toe

Voor het achtste jaar op rij is ook in 2009 de mondiale persvrijheid verslechterd. Dat concludeert Freedom House in het kader van de Internationale Dag van de Persvrijheid op 3 mei.

Door redactie Joop

Nog maar 16% van de wereldbevolking leeft in een land met persvrijheid. Tegenover iedere verbetering ergens in de wereld staan volgens de persorganisatie Freedom House twee verslechteringen. Freedom House publiceert haar rapportage ieder jaar aan de vooravond van 3 mei, de Internationale Dag van de Persvrijheid.

De belangrijkste trends die Freedom House in het afgelopen jaar constateert zijn:

1. In belangrijke opkomende democratieën is persvrijheid kwetsbaar In landen  als Mexico, Thailand, de Filippijnen, Sri Lanka en Senegal en Oeganda verslechtert de situatie jaar in jaar uit aanmerkelijk, ook in 2009. De steun van regeringen in deze landen voor persvrijheid neemt af,  de politieke druk op journalisten neemt toe en ook het aantal geweldsincidenten tegen journalisten stijgt, terwijl de overheden erg laks zijn in het actief opsporen en vervolgen van daders.

2. Autoritaire regimes breiden hun greep uit naar nieuwe media In autoritair geleide landen, blijven de traditionele media in de greep van de staat. De overheden breiden hun invloed nu steeds meer uit naar controle op de tot nu toe relatief vrije nieuwe media. Voorbeelden hiervan zijn China, Rusland en Venezuela. Zij gebruiken de nieuwste technieken om toegang tot bepaalde soort informatie te blokkeren en informatie te censureren. In China is er daarnaast een uitgebreide controle op burgers die actief zijn op internet. In Iran werden burgers die na de ‘Groene Revolutie’ afgelopen jaar met nieuwe media berichten naar buiten brachten over de rellen, met brute agressie geconfronteerd. Er zitten nu wereldwijd al meer bloggers en internetjournalisten in de gevangenis dan journalisten van traditionele media.

3. Positieve verschuivingen vooral te danken aan nieuwe regeringen In landen waar afgelopen jaar verbetering te zien was op het gebied van persvrijheid, kun je dat vooral herleiden naar de positieve houding van de regeringen – vaak nieuw gevormd na verkiezingen. Zij hebben er voor gezorgd dat bijvoorbeeld in Bangladesh, Bhutan, Haïti, Nepal en Liberia de persvrijheid beter bij wet werd geregeld, dat pluriformiteit beter wordt gewaarborgd en dat meer mensen toegang krijgen tot meer radiozenders, televisie en internet. Opvallend is dat in deze landen ook minder bedreigingen en aanslagen op journalisten voorkwamen dan de jaren ervoor.

4. Ook in landen met een relatief sterke democratie ligt persvrijheid onder vuur. Voorbeelden zijn:  Israël met reisbeperkingen voor journalisten en censuur door militairen; en Italië met de steeds grotere macht van Berlusconi op de media. Maar ook Zuid-Afrika en Namibië zijn het afgelopen jaar teruggevallen van de status ‘vrij’ naar ‘gedeeltelijk vrij.’

Tot slot constateert Freedom House nog twee globale trends:

A. Daar waar wetgeving is op smaad en ‘haatzaaien’ worden deze vaak gebruikt om de pers te muilkorven. Regeringen zijn niet erg  bereidwillig om wetgeving aan te passen ten behoeve van de vrije journalistiek   Een verontrustende trend die Freedom House constateert is de het fenomeen van ‘libel tourism’ – het dreigen met boetes of  vervolging  van journalisten en uitgevers op grond van ‘smaad’ op basis van nationale wetgeving, bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk. Omdat Internet publicaties ook in het Verenigd Koninkrijk te lezen zijn, kunnen buitenlanders die wetgeving aangrijpen om de schrijvers voor de (Engels) rechter te dagen.

B. Journalisten blijven ook in het afgelopen jaar slachtoffer van bedreigingen, arrestaties en moord. De straffeloosheid van de moorden op journalisten uit het verleden blijft deze praktijken voeden.  Het is een vrijbrief om door te gaan met het bedreigen en vermoorden van journalisten.

Nederland geldt nog steeds als een persvrij land, maar heeft een veer moeten laten ten opzichte van de meest vrije landen Finland, IJsland, Noorwegen en Zweden. Noord-Korea is nog altijd het land met de minste persvrijheid. 

De Russische premier Poetin en de Chinese president Hu Jintao staan op de lijst van de 40 grootste vijanden van de persvijheid , opgesteld door Reporters Without Borders. Op de lijst staan ook de ETA, de maffia, het Israëlische leger, president Ben Ali van Tunesië en de Wit-Russische president Loekasjenko. De vijanden van de persvrijheid censureren journalisten en hebben de macht ze op te sluiten, te martelen en soms zelfs te doden.

In het weekend voorafgaand aan de Internationale Dag van de Persvrijheid zond NOVA een reportage uit waarin duidelijk werd dat Nederlandse journalisten steeds nadrukkelijker gehinderd en geïntimideerd worden door politie en beveiligingsbedrijven, onder meer bij het vastleggen van politie-acties op de openbare weg en het interviewen van belangrijke politici als premier Balkenende.