Burgerinitiatief loopt altijd blauwtje

Nederland is in feite een van de magerste democratieën ter wereld, vinden critici als bijvoorbeeld Maurice de Hond. De enige politici die we rechtstreeks kiezen zijn leden voor de vergaderingen op lokaal, provinciaal en nationaal niveau maar verder heeft de burger niets te vertellen. Niet wie er premier wordt, niet welke coalitie er komt, niet wie de burgemeester is, niet welke onderwerpen er op de agenda staan.

In 2003 bedacht PvdA-Kamerlid Niesco Dubbelboer van de PvdA een methode om burgers in staat te stellen een onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer te zetten. Daartoe moeten dan wel 40.000 handtekeningen opgehaald worden voor een onderwerp dat de afgelopen twee jaar niet in de Kamer is besproken. Die drempel blijkt erg hoog. In de acht jaar dat het burgerinitiatief bestaat is slechts zes keer aan beide voorwaarden voldaan. Dubbelboer wil daarom dat de criteria versoepeld worden: minder handtekeningen (15.000) en een kortere termijn voor herhaling van het onderwerp (een jaar).

De vraag is of die aanpassingen helpen. Trouw publiceert een dodelijke analyse van het effect van het burgerinitiatief door de jaren heen. Dat ligt niet alleen aan het systeem maar ook aan de actievoerders. Die zetten zich in voor zaken waar (nog) weinig draagvlak voor is, daar zijn het immers actievoerders voor. Maar vanwege de geringe maatschappelijke steun of interesse is de flop onafwendbaar:

Wat opvalt is de aard van de in politiek Den Haag besproken burgerinitiatieven: veel lijken bij voorbaat kansloos. In 2007 verwierp de Kamer ‘Stop fout vlees’, een initiatief van Milieudefensie om over te stappen op een volledig duurzame veehouderij, zonder dierenleed of milieuvervuiling. Een vergaand standpunt waar weinig draagvlak voor is in het parlement. Ook vrij radicale initiatieven als ‘AOW-omhoog!’ en ‘Sloop de muur, sancties tegen Israël!’ werden met ruime meerderheid weggestemd. Alhoewel Nederlanders met het burgerinitiatief nu zelf onderwerpen op de politieke agenda kunnen krijgen, leveren de lange voorbereidingstijd en de tienduizenden in te zamelen handtekeningen in de praktijk weinig op.

Initiatieven als ‘AOW omhoog’, ‘Legalisatie van stervenshulp aan ouderen die hun leven voltooid achten’,  ‘Geen EU-bevoegdhedenoverdracht zonder referendum’ en zelfs ‘Stop de overvolle klassen’ hebben in Den Haag vrijwel niets bereikt. Dat wil niet zeggen dat de actievoerders de moed opgeven. Integendeel:

Toch neemt het aantal initiatieven toe. Volgende week pleiten burgers in de Tweede Kamer voor het erkennen van hersenziekte ME. Twee jaar lang stopten zij ‘alle energie die beschikbaar was’ in hun initiatief. 

Het initiatief biedt actievoerders de kans steun te werven onder de bevolking voor een actie waar politici niets van te vrezen hebben. Het initiatief dat bedoeld was om de democratie te versterken past daarmee naadloos in de democratische traditie van Nederland: de burgers mogen alles zeggen maar hebben uiteindelijk weinig te vertellen.

Video: Burgerinitiatief voor kiesdrempel, 2012