En dat is vier....

Het kabinet Balkenende IV is gevallen over de Nederlandse toekomst in Afghanistan. Na een keiharde confrontatie in de ministerraad, waarbij de PvdA-bewindslieden hun portefeuilles hebben ingeleverd, maakte de premier rond vier uur ‘s nachts het aftreden van zijn vierde kabinet bekend.

Door redactie Joop

“Waar vertrouwen ontbreekt, is een poging om het over de inhoud eens te worden bij voorbaat tot mislukken gedoemd.” Aldus minister-president Jan Peter Balkenende in zijn verklaring. Wat ging er vrijdag en diep in de nacht aan de val van het kabinet vooraf?

Na een dag van vergaderen zijn de bewindslieden van de verschillende partijen vanavond apart gaan eten om daarna weer in overleg samen te komen in een poging het vertrouwen in de coalitie te herstellen. Het NOS Journaal meldt dat het er hard aan toe is gegaan.

Het gerucht ging dat het CDA en de Christen Unie aanstuurden op een extra kabinetsberaad volgende week, waar nog steeds alle opties op tafel zouden liggen. De vraag was of de PvdA daarmee akkoord wilde gaan. Naar verluidt had de partij het prima gevonden dat er pas volgende week over de toekomst van onze betrokkenheid bij Afghanistan wordt besloten, mits een verlenging van de missie in Uruzgan nu al van tafel was gegaan.

Update 23.00 uur : Zojuist kreeg Ferry Mingele in NOVA een sms uit niet nader genoemde bron dat het in het kabinetsberaad niet goed gaat.

Update 23:15 uur : Frits Wester schat in dat de kans 90% is dat het kabinet gaat vallen. Vijf minuten later twittert hij dat alle ministers weer gezamenlijk bijeen zijn.

Update 01:15 uur : Er wordt gezegd dat het kabinetsberaad geschorst is.

Update 02:30 uur : Er wordt gezegd dat de fractievoorzitters inmiddels aanwezig zijn in het gebouw.

Update 03:55 uur : Frits Wester meldt dat het kabinet is gevallen.

Hoe het nu verder gaat hangt af van de gekozen vorm. Krijgen we een demissionair kabinet, dan moeten er binnen 90 dagen verkiezingen volgen. RTL denkt daarom dat er op woensdag 12 mei verkiezingen zullen zijn. Maar er kan ook een volwaardig rompkabinet van CDA en CU komen dat langer doorkan. Maurice de Hond verwacht dat dat zal gebeuren:

Let maar op: Als na de verkiezingen we misschien met minderheidskabinetten gaan werken dan kan dit rompkabinet het ook al gaan proberen.

Update 04:15 uur: Een teneergeslagen premier Balkenende legt een korte verklaring af over de val van zijn vierde kabinet, waarin hij het ontslag van de PvdA-ministers aankondigt en de rest van de portefeuilles beschikbaar stelt. Hij zegt ondermeer:

U heeft de afgelopen dagen kunnen zien dat de eenheid werd aangetast door voldongen feiten. Door uitspraken die haaks staan op besluiten die het kabinet recent heeft genomen en aan de Kamer heeft gemeld. Die uitspraken legden een politieke hypotheek op het collegiaal overleg. Ze zijn zorgvuldigheid in de weg gaan staan. In de richting van onze mannen een vrouwen in Afghanistan. Maar ook in onze relatie met de NAVO-partners. We hebben vandaag in de ministerraad verkend of het vertrouwen kon worden hersteld. Een herbevestiging van de afspraken die we tien dagen geleden in de Treveszaal maakten en in de kennisgevingsbrief aan de Kamer vastlegden zou een basis hebben gelegd voor een voortzetting van de samenwerking. Dan hadden de verantwoordelijke ministers een voor het kabinet bevredigende optie kunnen voorstellen – zo mogelijk voor 1 maart. Voor een minderheid van het kabinet bleek dit een brug te ver. Waar vertrouwen ontbreekt, is een poging het over de inhoud eens te worden bij voorbaat tot mislukken gedoemd. Het betekent hooguit een opmaat naar nieuwe controverse in de toekomst. Zeker met de uitdagingen waar Nederland voor staat: die vragen niet om de makkelijke weg maar om daadkracht. Het voortbestaan van een kabinet kan nooit een doel in zichzelf zijn. Het zou moeten gaan om werk en welzijn in Nederland – nu en in de toekomst. En om de bijdrage die Nederland in redelijkheid kan leveren aan een betere wereld. Die intentie hadden mijn collega’s en ik drie jaar geleden bij de start. We ervaren het collectief en individueel als een nederlaag dat we hierin zijn tekort geschoten. Maar dat verandert aan de feiten en de conclusie die we hebben moeten trekken niets. Het is nu niet het moment en de plaats om dieper op de schuldvraag in te gaan – laat staan die van een definitief antwoord te voorzien. Ik vertrouw erop dat u dit zult willen respecteren.

Vice-premier Rouvoet reageerde even later ook erg teleurgesteld: “Ik heb met heel veel spijt moeten accepteren dat er bij de PvdA niet de bereidheid was zich met ons te verenigen.” Op de schuldvraag wilde ook hij niet ingaan.

Even na 5:00 uur legde Wouter Bos omringd door de PvdA-bewindslieden een verklaring af op het ministerie van Financiën. “Wij hebben de afgelopen uren gevochten voor een geloofwaardige oplossing voor de kwestie Uruzgan. Dat is niet gelukt.” Bos zei de hele dag en avond voorstellen te hebben gedaan voor een alternatieve missie in Afghanistan, maar hij kreeg daar geen gehoor voor bij de coalitiegenoten. Volgens Bos weigerden CDA en CU rekening te houden met de feitelijke Kamermeerderheid voor een vertrek uit Uruzgan. Daarom kon de PvdA niet langer geloofwaardig in het kabinet blijven zitten.

Bos herhaalde dat de opstelling van de PvdA niets te maken heeft met de gemeenteraadsverkiezingen. Hij benadrukte dat de PvdA al twee jaar hetzelfde standpunt heeft over Uruzgan en dat eerder partijen die plotseling een beslissing over 3 maart heen wilden tillen ervan verdacht kunnen worden dat te doen vanwege de gemeenteraadsverkiezingen.

Namens de ChristenUnie zeggen vice-premier André Rouvoet en fractievoorzitter Arie Slob zaterdagmorgen in een persverklaring :

Na een urenlang kabinetsberaad trokken vannacht even voor vier uur de PvdA-bewindslieden zich terug uit het kabinet. Naar de overtuiging van Rouvoet was dat niet noodzakelijk, en was het met het oog op de grote opgaven waarvoor het kabinet staat ook onverantwoord. “De missie was nog niet klaar”, aldus Rouvoet. De ChristenUnie vice-premier heeft zich tot het laatste moment ingezet voor een oplossing die voor alle drie de coalitiepartijen aanvaardbaar zou kunnen zijn. Dat de ministerraad zich niet de tijd gegund heeft om een door de meerderheid gedragen vervolg op de Uruzgan-missie uit te werken, kan Rouvoet niet rijmen met de verantwoordelijkheid die het kabinet draagt om de economische crisis te bestrijden. “Onbegrijpelijk en diep triest.” Dat zegt fractievoorzitter Arie Slob naar aanleiding van de breuk in het kabinet Balkenende IV. “Dit is slecht voor het land. In een tijd van economische crisis moeten ministers optreden in plaats van aftreden. Om voor mij onbegrijpelijke redenen zijn de ministers van de PvdA toch uit het kabinet gestapt.”

Ook PvdA-leider Wouter Bos kwam zaterdagmorgen met een persverklaring :

Vanochtend heeft de Partij van de Arbeid besloten niet langer op een geloofwaardige manier deel uit te kunnen maken van het vierde kabinet Balkenende. Dat was een beslissing die ons niet licht viel. Wij hebben een dag en een nacht lang gevochten om dit kabinet in stand te houden en een geloofwaardig besluit over Uruzgan te nemen, maar zijn daarin niet geslaagd. (…) De PvdA heeft altijd haar verantwoordelijkheid genomen bij steun voor internationale missies. Dat geldt ook Afghanistan. Tot twee maal toe hebben wij een missie van twee jaar in Uruzgan gesteund. In alle overleggen van de laatste maanden hebben wij de bereidheid getoond om ook na het vertrek van de militairen uit Uruzgan, op een intensieve manier betrokken te blijven bij de opbouw van Afghanistan. Bijvoorbeeld door de inzet van onze F16’s voort te zetten en door middel van opleidingen en ontwikkelingssamenwerking de Afghanen in staat te stellen zelf hun lot in eigen handen te nemen. Maar ook deze voorstellen zijn vandaag niet geaccepteerd. Daarmee is duidelijk geworden dat er een onoverbrugbaar verschil van inzicht is ontstaan over het voorzetten van onze militaire bijdrage aan Afghanistan. Dat onze alternatieven niet aan de orde mochten komen. En dat we als lid van het kabinet zelfs niet mochten uitspreken dat een voortzetting van de missie in Uruzgan niet op voldoende steun in het parlement kan rekenen. Onder die omstandigheden kon de Partij van de Arbeid niet meer geloofwaardig deel uit maken van het kabinet. Om die reden besloten wij vandaag ons ontslag aan te bieden.

Update 13:00 : Wouter Bos reageert nu op Radio 2 in het programma Spijkers Met Koppen op de val van het kabinet Balkenende-IV. Lees hier meer.

Dit weekend zal er nog veel gespeculeerd worden over de schuldvraag en hoe het nu verder moet met Nederland.

Update 16:14 : Het CDA-bestuur heeft de wederom falende Jan Peter Balkenende zaterdag unaniem aangewezen als lijsttrekker bij de vervroegde verkiezingen.