'Heeft u iets fout gedaan?'

De commissie Davids, ingesteld om de legitimiteit van de Nederlandse steun aan de invasie van Irak te onderzoeken, is niet mild in zijn oordeel over het kabinet. De commissie, onder leiding van oud-president van de Hoge Raad Willibrord Davids, concludeert dat het kabinet geen volledige openheid van zaken heeft gegeven over verzoek aan Nederland om mee te werken aan planning en opbouw van militair ingrijpen in Irak.

Door redactie Joop Premier Balkenende nam te laat de regie in handen en liet te veel over aan toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Jaap de Hoop Scheffer. VN-resoluties boden geen mandaat voor de invasie door de VS en Groot-Brittannië in Irak. Nederlanse inlichtingendiensten hadden bovendien nauwkeuriger informatie over de aanwezigheid van massavernietigingswapens in het land. Deze werden opgevoerd als een van de belangrijkste reden voor militair ingrijpen, maar bleken er uiteindelijk, toen de oorlog al begonnen was, niet te zijn.

De commissie zegt geen bewijzen gevonden te hebben van actieve Nederlandse militaire aanwezigheid in Irak. Beweringen daarover deden jarenlang de ronde. Wel was het Nederlandse fregat Hr. Ms. Van Nes in die periode in de wateren rond het Arabische schiereiland in het kader van de internationale operatie tegen terreur (OEF). Het fregat begeleidde daar Amerikaanse en Britse schepen die bezig waren met de opbouw van de invasiemacht. Nederland wilde hiermee een betrouwbare internationale partner zijn. De Nederlandse onderzeeboot Hr. Ms. Walrus heeft op geen enkele wijze bijgedragen aan de voorbereidingen, aldus de commissie. Dat er een Nederlandse officier in de VS aanwezig was bij een persconferentie van de Amerikaanse generaal Franks, was een misverstand. Volgens Davids ging het om onjuiste instructies waar de betrokken officier niets aan kon doen. Het was eerder een gevolg van een gebrekkige organisatie bij Defensie.

Zie hier een interview van de NOS met de voorzitter van de commissie.

De reacties op het rapport verschillen. Twee tweets uit dezelfde minuut:

CDA-staatssecretaris van Defensie Jack de Vries : ‘Davids ontkracht alle spannende verhalen over militaire inzet en benoeming SG Navo van de afgelopen jaren. Mooi zo.’

GroenLinks-fractievoorzitter Femke Halsema : ‘Kamer niet volledig geinformeerd over het Amerikaanse verzoek tot steun: daar is niet 1 keer maar wel 100 keer naar gevraagd’

Halsema noemt noemt de conclusies van de commissie-Davids over de besluitvorming over Irak ernstig en “in zijn opsomming schokkend”. De oppositiepartij is altijd kritisch geweest over de politieke steun aan de Amerikaanse inval in Irak. Volgens Halsema worden haar vermoedens over de onjuistheid van de Nederlandse politieke steun niet alleen bevestigd door het rapport-Davids. Nu blijkt volgens haar ook dat de Tweede Kamer onvolledig en misschien wel onjuist geïnformeerd is. “Eigenlijk zegt Davids dat het kabinet niet open en volledig is geweest. Een politieke hoofdzonde.”

De PvdA-fractie in de Tweede Kamer vindt de conclusies van het rapport van de commissie-Davids “stevig en verontrustend”. De partij noemt vooral de conclusies van Davids dat informatie van inlichtingendiensten selectief is gebruikt, dat een adequaat volkenrechtelijk mandaat ontbrak en dat zowel de Kamer als de ministerraad niet volledig en tijdig is geïnformeerd.

UPDATE: Premier Balkenende heeft zojuist een eerste reactie gegeven op het rapport van de commissie Davids. Hij begon te zeggen dat hij blij is dat geruchten dat Nederland direct bij de invasie van Irak was betrokken zijn ontkracht. Hij reageerde ook opgelucht op het feit dat de commissie geen relatie had gevonden tussen de Nederlandse opstelling ten opzichte van Irak en de benoeming van Jaap de Hoop Scheffer tot secretaris-generaal van de NAVO.

Verder gaf hij aan dat ‘de meningen verdeeld zijn’ over het volkenrechtelijk mandaat voor de Irak-oorlog. Daarmee neemt hij afstand van de commissie Davids en herhaalt hij het aloude regeringsstandpunt dat de bestaande VN-resoluties voldoende juridische basis vormden voor de inval.

De kritiek op zijn afwezigheid in de besluitvorming wimpelde hij weg door te wijzen op de verantwoordelijkheid van de vakministers. En hij stelde dat de kamer wel degelijk voldoende was geïnformeerd.

Niet alleen de oppositie is verbijsterd door deze opstelling van de premier. Ook bij de PvdA is het in het verkeerde keelgat geschoten. Marriette Hamer reageerde fijntjes dat ze er dan ook van uit gaat dat de premier binnenkort met een nieuwe verklaring komt. Zie video.

Via Twitter reageren Kamerleden van de PvdA opvallend fel

Martijn van Dam :

Zeer teleurstellende reactie Balkenende. Er moet met spoed een kabinetsreactie komen die wel recht doet aan rapport.

Diederik Samsom :

Zeer onaangenaam verrast door Premier. Dit kan niet reactie van Kabinet zijn.

SP-Kamerlid Sadet Karabulut schrijft in Trouw :

Het is stuitend te zien hoe snel de premier zijn straatje probeert schoon te vegen. Hij heeft zich ontrokken aan de regels van de internationale rechtsorde, maar toont geen enkel inkeer. Hij heeft bewust nuancerende informatie van inlichtingendiensten aan de Kamer onthouden, maar toont geen spijt. Hoe praat Balkenende recht wat door een onafhankelijke commissie tot krom is verklaard?

Lees ook NRC Handelsblad: PvdA botst hard met Balkenende  

Veel openlijker kan een botsing binnen een coalitie niet zijn. Beide fracties lijken zich door hun emoties te laten leiden. Balkenende bleek de stevige kritiek van de commissie niet binnen een halve dag te kunnen verwerken. Hij herhaalde hetzelfde verhaal dat hij al jaren ter verdediging van de politieke steun vertelt. Alsof Davids de fundamenten onder dat verhaal niet net daarvoor in 550 pagina’s had ondergraven.

Update 18:46: In een interview met EenVandaag wilde Balkenende geen antwoord geven op de vraag ‘Heeft u als premier met de kennis die u toen beschikbaar had iets fout gedaan?’

Update 19:30: De voltallige PvdA-fractie is in spoedberaad bijeen 

Update 19:55: De PvdA-bewindslieden zijn bijeen voor overleg

Update 20:05 PvdA-fractie blijft bij eis nieuwe verklaring, mogelijk extra ministerraad

Update 20:45: Vice-premier Rouvoet (ChristenUnie) steunt Balkenende

Lees ook:  Belangrijke conclusies van de commissie Davids

Het hele rapport van de Commissie Davids is  hier te lezen. De 49 conclusies zijn te vinden vanaf bladzijde 423.

Correctie: Vraag EenVandaag was eerst onjuist weergegeven als ‘wat heeft u met de kennis van nu toen fout gedaan?’