Helft Amerikanen gelooft in minstens één complottheorie

In een tijd waarin nepnieuws aan de orde van de dag is, zijn complottheorieën nooit ver weg. De Verenigde Staten spant wat betreft de kroon: maar liefst de helft van Amerikanen gelooft op enig moment in een complottheorie. Dat staat in een lange traditie die het land kent – het is niet een fenomeen van vandaag of gisteren.

Nooit bewezen In een essay van Richard Hofstadter, The paranoid style in American politics (eerste druk 1952) beschrijft hij een artikel uit een Texaanse krant uit 1855. In het stuk meent de journalist van dienst dat er op dat moment een complot gaande is van het Vaticaan en de Europese koningshuizen om de Amerikaanse politieke, maatschappelijke en religieuze instituties te vernietigen. Gezien het feit dat dit nooit bewezen is, komen we dicht bij de definitie van een complottheorie: een theorie over een grote gebeurtenis waarover de lezingen uiteen lopen en waarvan nog niet bewezen is dat het waar of onwaar is.

Zelfs wetenschappelijk bewijs helpt vaak amper om een theorie te ontzenuwen. De huidige Amerikaanse president Donald Trump trok bijvoorbeeld in twijfel of Barack Obama wel in de Verenigde Staten is geboren. Dat de Democraten zijn geboortecertificaat al in 2008 openbaarde (zie foto) interesseert Republikeinen die tegen Obama waren niet: ze blijven zijn achtergrond in twijfel trekken. Het onderstreept de kern van een complottheorie: het gaat eerder om geloof dan om feiten. Een en ander sluit aan op wat onderzoekers al jaren zeggen: wie denkt geen controle te hebben over een gebeurtenis (of het eigen leven), gaat een eigen werkelijkheid maken om die gebeurtenis toch een plaats te kunnen geven en verder te kunnen met het leven. Er wordt gezocht naar patronen en er worden verbanden gelegd die er hoogstwaarchijnlijk helemaal niet zijn. Dit gebeurt op persoonlijk niveau, bij dingen die je leven beïnvloeden (in relaties, bij scheidingen of overlijden van geliefden) maar ook bij zaken die larger than life zijn. Denk aan 9/11, oorlogen of aanslagen.

Dat complottheorieën in de tijd van sociale media soms een zichzelf versterkende werking hebben, blijkt uit het voorbeeld van de aanslag op Stoneman Douglas High School in Parkland, Florida. Pro-wapenactivisten hielpen het verhaal de wereld in dat de slachtoffers van de aanslag acteurs waren. Omdat de walging over die complottheorie zo groot was, werd het nepverhaal talloze malen gedeeld op sociale media, wat de pro-wapenactivisten weer in de kaart speelde. Het onzinverhaal is nog altijd hardnekkig populair onder conservatieve Amerikanen. Het is niet gek dat de trouwste aanhangers van Trump in deze groep gevonden moet worden. Volgens de Washington Post loog hij tot nu toe al meer dan 3000 maal.

Wie geïnteresseerd is in de tien meest hardnekkige complottheorieën in de Verenigde Staten kan hier terecht.

Cc-foto: heartbeaz