IJslands dreigt als taal een digitale dood te sterven

Het IJslands wordt als taal met uitsterven bedreigd. Het taalgebied is te klein voor techreuzen als Apple en Amazon om serieus aandacht aan te besteden, Google is vooralsnog een uitzondering, en dus is met name de jongere, digitale generatie steeds vaker aangewezen op het Engels. Gevreesd wordt nu dat het een kwestie van tijd is voor een nieuwe generatie opgroeit zonder moedertaal.

De geleidelijke overstap naar het Engels is nieuw in IJsland. De taal kenmerkte zich tot voor kort doordat het vrijwel geen leenwoorden uit het Engels gebruikte. Voor neologismen werd naar het Noors gekeken, een taal verwant aan het IJslands. ‘Computer’, bijvoorbeeld. De IJslanders kozen voor tölva , een samengesteld woord uit het Noorse tala (cijfer) en völva (waarzegster). Waar veel landen er geen punt van maken om Engelse benamingen voor nieuwe uitvindingen – neem de podcast, volledig ingeburgerd als term in veel landen, hlaðvarp in IJsland – kiezen de IJslanders voor een verruiming van de eigen taal.

Of kozen, want de jongere generatie lijkt de strijd voor behoud van de taal op te geven. Buiten IJsland wordt de taal niet gesproken, wat inhoudt dat het IJslands door slechts krap 340.000 mensen wordt gesproken. Virtuele assistenten als Siri en Alexa doen geen moeite om de taal te omarmen en jongeren bedienen zich op sociale media steeds vaker uitsluitend nog van het Engels. Ook via YouTube en Netflix neemt het Engels langzaam de eigen taal over en IJsland wordt ook steeds populairder onder vakantiegangers: vorig jaar bezochten twee miljoen buitenlanders het eiland, een verviervoudiging ten opzichte van 2008. Bezoekers die het allemaal in het Engels naar de zin gemaakt wordt.

‘Digitale minimalisering’, noemt Eiríkur Rögnvaldsson, hoogleraar IJslands aan de Universiteit van Reykjavik het. Oftewel: ‘De evolutie waarbij een meerderheidstaal in de echte wereld een minderheidstaal wordt in de digitale wereld.’ Hij wijst erop dat de geleidelijke overgang naar het Engels op scholen al goed zichtbaar is. Op middelbare scholen worden op de schoolpleinen hele gesprekken in het Engels gevoerd en volgens docenten denken tieners, die een groot deel van hun leven in een digitale wereld doorbrengen, steeds vaker in eerst het Engels, dan pas in het IJslands.

Volgens Iris Edda Nowenstein, een doctoraatsstudent die bij Rögnvaldsson aan een studie over de impact van digitale taal werkt, is het Engels voor jonge IJslanders ‘relevanter en boeiender dan ooit tevoren’:

Het zit ook de IJslandse overheid niet lekker. Omdat gevreesd wordt dat jongeren over niet al te lange tijd de eigen taal naast zich neer zullen leggen omdat ze het vrijwel nergens anders kunnen gebruiken, investeert de overheid de komende vijf jaar flink in taaltechnologie. Maar liefst 3,6 miljoen euro zal jaarlijks worden gestoken in de ontwikkeling van open source vertaaltechnologie die moet oppakken wat techreuzen als Apple en Amazon laten liggen (Google heeft een IJslandse programmeur in dienst die als persoonlijke missie het IJslands heeft toegevoegd). Een lastige opgave, want de spraakgestuurde smartphones en virtuele assistenten krijgen in rap tempo gezelschap van koelkasten en zelfs auto’s. Een uitdaging dus.

Hoewel het Engels gestaag de overhand lijkt te krijgen, denkt Iris Edda Nowenstein niet dat het IJslands volledig zal verdwijnen. ‘Het blijft de officiële taal van een natiestaat, cruciaal in het onderwijs en voor de overheid,’ zegt ze. ‘Maar de bezorgdheid is dat de taal in steeds meer domeinen aan het verouderen is. De kans is wel groot dat IJslands straks op veel gebieden de tweede keus is, na het Engels.’