'Mogelijke doorbraak' voor Syrië na 'flater' Kerry

Het begon met een ‘slip of the tongue’ van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry. Maar zijn ‘retorische opmerking’ dat Syrië een aanval kan voorkomen door al zijn chemische wapens in te leveren, werd serieus opgepikt door Rusland. Het Russische voorstel om het chemische wapenarsenaal onder internationaal toezicht te stellen werd meteen omarmd door de Syriërs. En vannacht haakte president Obama daar op in. Hij noemde het plan ‘een mogelijke doorbraak, als het serieus is’. Was de opmerking van Kerry wellicht toch een meesterzet?

Updates onderaan artikel

President Obama deed zijn uitspraken in een interview met CNN, een van de zes tv-interviews die hij maandag gaf aan Amerikaanse media. De president zei niet per se uit te zijn op een militaire actie. Het Russische plan zou die overbodig kunnen maken. Maar Obama toonde tegelijkertijd weinig vertrouwen in de medewerking van Syrië. Een verklaring van Damascus daarover neemt hij “met een korreltje zout”. De president benadrukte dat de druk op de Syrische regering moet blijven bestaan en waarschuwt voor “vertragingstactieken”.

De toch onverwachte wending begon maandagmiddag in Londen waar Kerry zijn Europese tour over Syrië afsloot met een persconferentie. De opmerking van Kerry kwam na een slimme vraag van een journaliste. Zij vroeg of er nog iets was wat Assad kon doen om militair ingrijpen te voorkomen. Kerry zei dat Washington bereid is van aanvallen af te zien als Assad binnen een week zijn chemische wapens aan de internationale gemeenschap overdraagt. Maar dat zou toch niet gebeuren, vervolgde hij. Washington haastte zich daarna om Kerry’s woorden af te zwakken:

‘Minister Kerry maakte een retorisch commentaar over de onmogelijkheid en onwaarschijnlijkheid dat Assad de chemische wapens overdraagt die hij ontkent te gebruiken. De minister wilde alleen maar zeggen dat de wrede dictator met een historie aan leugens en gesjoemel met feiten niet kan worden vertrouwd als het om chemische wapens gaat (..)’

CNN tekende uit de mond van een Witte Huis-functionaris zelfs op dat Kerry een ‘major goof’, een grote uitglijer, had gemaakt. Toch opende die flater – als het er een was – een piepklein gaatje om te ontsnappen aan militair ingrijpen in Syrië. Want de opmerking van Kerry vond onverwachts bijval in Russische hoek. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov kwam meteen met het voorstel om de chemische wapens van Syrië onder internationaal toezicht te plaatsen. Walid al-Moualem, de Syrische minister van Buitenlandse Zaken, ging onmiddellijk akkoord met het Russische voorstel. Impliciet zou je dat overigens kunnen zien als een erkenning dat de Syrische regering wel degelijk over chemische wapens beschikt, iets dat tot nu toe steeds ontkend werd.

Hoewel de zaken elkaar razendsnel opvolgden was het Russische initiatief geen verrassing voor de Amerikanen. Vóór Lavrov met zijn voorstel naar buiten kwam, belde hij eerst 14 minuten met John Kerry, zo tekent de New York Times op uit de mond van een hoge ambtenaar die bij Kerry in het vliegtuig zat. De vraag die zich opdringt is dus: was het wel een slip of the tongue van Kerry of was het stiekem een geniale zet? De tafelgasten in Pauw & Witteman konden het daar gisteravond niet over eens worden. In ieder geval laten Witte Huis-functionarissen die het eerst nog over een uitglijer en een retorische opmerking hadden, nu weten dat dit plan er alleen is gekomen dankzij de ‘geloofwaardige dreiging’ van de Amerikanen.

Obama, die vandaag het Amerikaanse volk toespreekt, herhaalde in de interviews dat als er een aanval komt, die beperkt zal zijn en alleen dient als strafmaatregel voor het gebruik van chemische wapens. Volgens de president is er geen militaire oplossing voor het conflict in Syrië. In een interview met CBS zei Obama ook niet onder indruk te zijn van de wraakdreigementen van de Syrische president. Obama:

Assad heeft de capaciteiten niet om ons op significante wijze aan te vallen. Sommige bondgenoten van Assad, zoals Iran en Hezbollah, zouden dat wel kunnen, maar zij zullen geen oorlog met Amerika riskeren vanwege beperkte aanvallen gericht op het voorkomen van het gebruik van chemische wapens.

Update 14.30 Ook Iran heeft zich achter de diplomatieke pogingen geschaard. Het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken laat in een reactie weten het Russische voorstel om de chemische wapens van Syrië onder internationale controle te brengen een stap in de goede richting te vinden. Ook China verwelkomt het plan van Rusland, aldus woordvoerder Hong Lei van de Chinese minister van Buitenlandse Zaken.

Het taalgebruik van de Franse minister van Buitenlandse Zaken Laurent Fabius is nochtans niet verzwakt. ‘Moskou is door de knieën gegaan voor de druk van het Westen’, verklaarde hij tegen radiozender Europe-1.

Samen met Rusland werkt Syrië nu aan een concreet plan om de Syrische wapens onder controle te stellen. Wanneer dit plan gereed is, zal Rusland het voorstellen aan VN-chef Ban Ki-moon en de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). Dat meldt de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov.

Ook Frankrijk werkt aan een plan. Het is bezig met het opstellen van een ontwerpresolutie voor de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties over de inzet van chemische wapens door Syrië. Het doel is Syrië te dwingen openheid van zaken te geven over de aanwezigheid van chemische wapens. Dinsdag wordt de resolutie al gepresenteerd. Deze zou bovendien waarschuwen voor ‘extreem ernstige consequenties’ wanneer Syrië zich niet aan de afspraken houdt.

De Arabische Liga steunt ook het Russische initiatief. Israël daarentegen is zeer sceptisch. Israëlische politici vrezen dat Syrië alleen maar tijd probeert te winnen. Bovendien Syrië niet te vertrouwen, aldus de Israëlische president Shimon Peres.

Over de al dan niet ‘retorische opmerking’ van Kerry is twijfel ontstaan. Een woordvoerder van de Russische president Poetin verklaart namelijk tegenover persbureau Reuters dan Poetin en Obama tijdens de G20-top vorige week in Sint-Petersburg het idee hebben besproken om de chemische wapens in Syrië onder internationaal toezicht te stellen.

Duitsland heeft inmiddels geopperd om te helpen bij de sloop van de wapens. Het land heeft veel ervaring met de vernietiging van chemische wapens. Het is heel goed mogelijk dat Duitsland bereid is technisch en op andere wijze mee te werken aan een dergelijke vernietiging (van Syrische chemische wapens)’, aldus de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Guido Westerwelle.

Syrië heeft inmiddels het Russisch voorstel geaccepteerd. De Syrische minister van Buitenlandse Zaken, Walid al-Moualem:

We hebben een paar zeer vruchtbare gesprekken gevoerd met [de Russische] minister Lavrov gisteren, hij deed een initiatief met betrekking tot chemische wapens. ’s Avonds stemden we in het met Russische voorstel.

Groot-Brittannië wil dat Rusland en Syrië aantonen dat het plan serieus is en niet een truc om de boel te vertragen. De Britse defensieminister Philip Hammond:

De geschiedenis leert ons dat we op onze hoede moeten zijn voor alles wat uiteindelijk gewoon een vertragingstechniek kan zijn […] We willen zeer snel en zeer duidelijk bewijs dat dit een oprecht voorstel is en dat het ergens toe leidt.

Update 16.00 De Amerikaanse president Barack Obama zal, ondanks de mogelijke diplomatieke uitweg, het Congres toch vragen te stemmen over een militaire aanval op Syrië. Het Witte Huis is in gesprek met Congresleden over wanneer precies gestemd gaat worden. Dagblad Trouw schrijft hierover:

Washington wil verifiëren of Syrië daadwerkelijk het Russische aanbod accepteert. Er is genoeg reden om sceptisch te zijn over het Syrische akkoord, aldus de woordvoerder. Toch ziet Washington het Syrische akkoord als een positieve ontwikkeling. Volgens het Witte Huis is het besluit van Damascus het gevolg van de Amerikaanse dreiging een aanval uit te voeren.

Update 22.00 Syrië wordt lid van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag. Dat heeft de Syrische minister van Buitenlandse Zaken, Walid al-Moualem, dinsdag gezegd, zo meldt de Volkskrant.

OPCW-lidstaten zijn verplicht hun voorraden aan chemische wapens onder toezicht van de internationale organisatie te vernietigen. Moualem zei dat Syrië de internationale gemeenschap toegang zal geven tot alle opslagplaatsen en de productie zal staken.

Vergadering Veiligheidsraad gecanceld Een spoedzitting van de VN-Veiligheidsraad zou om 22.00 uur Nederlandse tijd achter gesloten deuren plaatsvinden, maar is geschrapt nadat Rusland het verzoek voor de zitting introk. Het is nog onduidelijk wat de reden is voor Rusland om de zitting af te zeggen, schrijft NRC Handelsblad. Rusland en de VS verschillen nog van mening over de inhoud van een eventuele resolutie tegen Syrië. Rusland wil het land wel oproepen zijn chemische wapens op te geven, maar niet dat militair ingrijpen als stok achter de deur wordt gehouden.