'Nederland is een democratie, geen BV'

Jesse Klaver, de nieuwe partijleider van GroenLinks, zet in het boek ‘De Mythe van het Economisme’ zijn politieke visie uiteen. Volgens hem heeft het rendementsdenken de politiek gekaapt en wordt het tijd dat we op een andere manier gaan kijken naar beleid. In Buitenhof ging hij in discussie met econoom Bas Jacobs.

Het werd geen messcherpe discussie want Jacobs had amper snoeiharde kritiek en veel van zijn tegenwerpingen werden door Klaver gepareerd en handig geneutraliseerd. Maar dat maakte het niet minder interessant, integendeel. Klaver greep de kans aan om zijn visie nog eens bondig uiteen te zetten. Gevraagd naar wat hij vindt van de verkiezing van de linkse Corbyn tot leider van Labour antwoordde hij dat die uitslag symbool staat voor een onderstroom in heel Europa waarbij kiezers zich afkeren van de zogeheten Derde Weg. Die door Tony Blair bedachte politiek betekent het omarmen van marktwerking om de maatschappij te verbeteren.

Klaver vertelt dat hij eind 2012, dat was nadat GroenLinks een leiderschapscrisis had gehad, begon te onderzoeken waarom er zo weinig verandert in de politiek. Hij kwam tot de conclusie dat vrijwel alle partijen eigenlijk hetzelfde nastreven: meer marktwerking, minder overheid en meer groei. Dat is wat hij noemt economisme en het verdringt de moraal uit de politiek. 

Econoom Jacobs maakt bezwaar tegen de term omdat dat alles op een hoop gooit. maar hij erkent dat er teveel aandacht is voor alleen maar inkomen en economie. Hij citeert de econoom Heertje die stelde dat politiek om veel meer gaat dan alleen welvaart. Hij constateert ook dat de sociaaldemocraten falen omdat ze weliswaar kritiek hebben op mensen als Corbyn maar zelf geen enkel alternatief weten te presenteren. Hij prijst Klaver dat die een poging doet het maatschappelijk debat te verbreden.

Als voorbeeld van economisme noemt Klaver het onderwijsbeleid waarbij scholen, scholieren en studenten alleen worden afgerekend op resultaten, waarbij een leerling een jaar laten doubleren wordt gezien als een wanprestatie. Het is een beleid dat zich niet richt op de talenten van kinderen en ook nog eens examenfraude in de hand werkt.

Bij de zorg is het net zo. Zorgverleners willen graag meer tijd aan mensen besteden maar worden gedwongen excel-sheets in te vullen waarmee ze al hun handelingen moeten verantwoorden. Die tijd gaat verloren voor de patiënten.

Jacobs opperde kritiek op de milieumaatregelen die Klaver desnoods unilateraal wil opleggen. Volgens de econoom kan dat alleen in internationaal verband. Klaver antwoordde dat je internationale ontwikkelingen soms zelf in gang kunt zetten. Hij roemde ook Duitsland waar de Groenen toen ze in de regering zaten voor elkaar kregen dat het voor particulieren interessant is om energie op te wekken. Het resultaat is dat Duitsland veel meer energie produceert uit niet-fossiele bronnen dan Nederland, op sommige dagen zelfs de helft van de totale behoefte.

Klaver benadrukt nog eens dat hij geen kritiek heeft op de economische wetenschap maar op een manier van denken. Nederland is geen BV maar een democratie, zegt hij. De overheid maakt geen koekjes maar zorgt voor bijvoorbeeld rechtspraak, daar kun je niet eindeloos in snijden zonder dat het misgaat. “Democratie is per definitie niet efficiënt, dat moet je accepteren.”

Het terugdringen van ongelijkheid en het bestrijden van de klimaatcrisis overstijgen de economische belangen, vindt Klaver. Als dat leidt tot minder groei, dan maar minder groei. Jacobs is het daar niet mee eens. De publieke calculus, kosten versus baten, moet toegepast worden. “We moeten rationeel blijven.” Klaver weerspreekt dat direct. Het zogenaamd ‘rationeel denken’ is nu precies wat er volgens hem mis is. Het suggereert een soort neutraliteit en die is er per definitie nu juist niet in de politiek. ‘Rationeel denken’ is gewoon een ander woord voor een bepaalde ideologie, zonder het zo te noemen, aldus Klaver. Het wordt tijd dat we dat eens gaan inzien.