Wie steun zoekt van de overheid, is overgeleverd aan schimmig Inlichtingenbureau

Wie in Nederland een uitkering aanvraagt, levert in ruil daarvoor alle mogelijk recht op privacy in. Dat blijkt nog eens uit een analyse van de Volkskrant over het Inlichtingenbureau, ‘een stichting die in opdracht van de overheid een burger tot op het bot doorlicht’. Het bureau heeft verregaande bevoegdheden, maar opereert in een schimmig juridisch niemandsland waarin volstrekt onduidelijk is waar de grens ligt.

Hoezeer de overheid levens van burgers die uitkeringen of toeslagen ontvangen kan ruïneren, werd pijnlijk duidelijk in het toeslagenschandaal waarin duizenden ouders door de Belastingdienst ten onrechte als fraudeur werden bestempeld en kapitalen aan toeslagen moesten terugbetalen. Of onlangs nog de vrouw die van de gemeente Wijdemeren jaren aan bijstandsuitkering weer moest inleveren nadat werd geconstateerd dat de boodschappen in haar huis duurder waren dan ze redelijkerwijs kon veroorloven. De boodschappen waren een gift van haar moeder.

Hoe overheidsinstanties tot deze conclusies komen, is het werk van het Inlichtingenbureau. Dat verzamelt van allerlei instanties, gemeenten en nutsbedrijven informatie over burgers, legt dit op een hoop, knoopt wat eindjes aan elkaar en indien wordt besloten dat er sprake is van onregelmatigheden, wordt de betreffende gemeente of dienst ingeseind. Het Inlichtingenbureau bestaat inmiddels twintig jaar en is destijds in het leven geroepen onder toeziend oog van een hoofdrolspeler in het toeslagenschandaal: Mark Rutte, destijds verantwoordelijk staatssecretaris van Sociale Zaken.

Het is ook het Inlichtingenbureau dat verantwoordelijk was voor het omstreden Systeem Risico Indicatie (SyRi) dat een keur aan data bijeen harkte en via een algoritme een frauderisico opstelde. Vorig jaar werd het systeem door de rechter verboden wegens een gebrek aan transparantie en omdat het leidde tot stigmatisering en discriminatie. Het systeem was volgens de rechter in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Alleen, de gegevens die vanuit het Inlichtingenbureau werden gebruikt voor SyRi, zijn daarmee niet verdwenen.

Burgers die in het vizier komen van het Inlichtingenbureau, staan zo goed als machteloos. Hoewel het bureau ingesteld is door het ministerie, valt het onder de gemeenten, maar is het juridisch zelfstandig. Het gevolg daarvan is dat de informatie die wordt verzameld niet onder de Wet openbaarheid bestuur (Wob) valt en volkomen onduidelijk is wie verantwoordelijk is voor het verwerken van de verzamelde data. Een burger die wil weten op basis van welke informatie er een onderzoek is gestart, bijvoorbeeld omdat dat volstrekt onterecht was, kan eigenlijk nergens terecht.

In de Volkskrant komt onder andere jurist Marlies van Eck aan het woord. Zij was als ambtenaar betrokken bij de totstandkoming van het bureau. Zij vertelt hoe de stichting in eerste instantie een zelfstandige positie kreeg waardoor het zelf verantwoordelijk was voor de verzamelde data. Om onbekende redenen werd die status veranderd en was het bureau opeens alleen nog de verwerker van data. Van Eck: ‘Daardoor is er een situatie ontstaan dat eigenlijk niemand verantwoordelijk is. Juridisch kan zoiets niet.’

Die status wordt aangepast, zo heeft het ministerie van Sociale Zaken inmiddels laten weten. Dat gebeurt per 1 juli.

Hoe vaak spreek je iemand met een andere kijk op de wereld? Joop.nl, EW en Arminius willen je uitnodigen voor een wandeling of een videogesprek met iemand die over sommige zaken een andere mening heeft. Doe je mee? Beantwoord de eerste stelling hieronder. Meer lezen over De Wandeling? Klik hier. Zie je hieronder geen stelling? Pas je cookie-instellingen aan of klik hier.

window.addEventListener('message', function (evt){ var embed = document.getElementById('mycountrytalks-embed'); var currentScrollTop = 0, newScrollTop = 0; var additionalSafeSpace = 50; if (evt.origin === 'https://app.mycountrytalks.org') { if ("wasResized" in embed.dataset) { currentScrollTop = document.documentElement.scrollTop || document.body.scrollTop; newScrollTop = currentScrollTop + embed.getBoundingClientRect().top - additionalSafeSpace; window.scrollTo(0, newScrollTop); } embed.style.height = evt.data + 'px'; embed.setAttribute('data-was-resized', 'true'); } }, false);