16 miljoen voedingsdeskundigen

In Nederland hebben we 16 miljoen bondscoaches en ik denk dat het geen probleem is. We hebben in ieder geval iets om over te praten, want we hebben allemaal wel eens een voetbalwedstrijd gezien en vaak ook nog dezelfde. We weten precies wat we daar gezien hebben, zeker omdat veel momenten tot in den treure herhaald worden. We hebben ook 16 miljoen voedingsdeskundigen in ons land, want we hebben allemaal wel eens gegeten en velen onder ons hebben ook wel eens gekookt. We weten dus blijkbaar allemaal iets over voedsel en kunnen erover meepraten.

Wat vinden we van het nieuws dat de WHO naar buiten bracht over de toegenomen kans op dikke darmkanker en het eten van vlees? Deze week bracht de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) het bericht naar buiten dat het eten van meer dan 50 gram vleeswaren per dag een verhoogd risico op darmkanker van 18 procent betekent en dat was de reden voor de WHO vleeswaren (dat wil zeggen bewerkte vleesproducten zoals worst, ham en spek) op de lijst van carcinogene producten te plaatsen (dat zijn dus producten die kanker KUNNEN veroorzaken), een lijst waarop ook tabak en asbest staan. De meeste media namen het gretig over, want je hebt niet vaak van dat sensationele nieuws voor je gezondheidspagina en aan een korte samenvatting bij het nieuws werd een foto van meestal spek – ach wat heb ik deze week veel foto’s van spek op het internet langs zien komen – gevoegd. Zo kwam het wel heel dichtbij.

Ook rood vlees zou mogelijk een verhoging van het risico op dikke darmkanker geven, maar daarvan was het bewijs minder solide en dus kwam het niet op de enge lijst terecht.

Voor mensen die zich op wetenschappelijk niveau bezig houden met voeding was het bericht slechts opzienbarend in de zin dat nu ook de WHO zich achter de waarschuwing voor met name vleeswaren plaatste. In wezen was er in de loop van de tijd al zoveel onderzoek verricht naar de mogelijke relatie tussen vlees kanker en in het bijzonder tussen vleeswaren en kanker, waarbij de argumenten steeds meer in de richting gingen van het serieus nemen van dat verband, dat het echt niet verrassend was. In 1997 was de dikke publicatie Food, Nutrition and the Prevention of Cancer: a global perspective van het World Cancer Research Fund en het American Institute of Cancer Research al aan alle geïnteresseerde artsen gestuurd. Bij mij staat het boek dan ook al 18 jaar in de kast. Daarin kun je het ook allemaal lezen. En in de jaren die volgden kwam er steeds meer onderzoek en kwam het met enige regelmaat weer in de media terecht. Wat daarop dan gebeurde was precies hetzelfde als wat ik deze week waarnam. Opgewonden reacties van voedingsdeskundigen die voor hun onderzoeken afhankelijk zijn geworden van de voedingsindustrie, het in diskrediet brengen van de World Cancer Research Foundation omdat die niet transparant zou zijn en te veel afhankelijk van de mening van enkele bestuursleden, een ijzig zwijgen van de meeste mensen waarvan we denken dat ze deskundig zijn omdat ze zich niet belachelijk wilden maken aan dergelijke claims en het relativeren door mensen die iedereen te vriend wilden houden, plus media die het bericht zo sensationeel brachten dat je je een beetje schaamde.

Is de rituele dans van alle betrokkenen deze week dan niet hetzelfde als alle andere keren? Ja en nee, maar over het ja hoeven we het niet te hebben. Wat is er verschillend? Ten eerste dat de WHO zich achter het bericht heeft geplaatst. Ten tweede dat er weer meer onderzoeksmateriaal is. En ten derde dat de wetenschap inmiddels zo gedemocratiseerd is dat ook iedereen zonder al te veel opleiding op twitter lustig meningen verkondigt, zonder dat ze zelfs het rapport waarop het gebaseerd is gelezen hebben. Het minste zou het zijn om het artikel in het gezaghebbende medische tijdschrift The Lancet over het rapport te hebben gelezen voor je iets beweert. Niet meteen piepen als je het niet onmiddellijk op je scherm krijgt. Het is gratis en je kunt je heel simpel registreren.

Voor het onderzoek zijn 800 wetenschappelijke artikelen beoordeeld door een team van topwetenschappers. Het zijn vooral epidemiologische onderzoeken, dus daarbij werd gekeken naar bevolkingsgroepen. Ten onrechte wordt dat in arrogant wetenschappelijke milieus soms als observerend onderzoek afgedaan en wil men de gouden regel van het placebo gecontroleerde dubbelblind vergelijkende onderzoek bij geneesmiddelenonderzoek hanteren om zulk epidemiologisch onderzoek terzijde te schuiven. Daar zijn in de epidemiologie inmiddels allerlei nieuwe onderzoekstechnieken voor ontwikkeld, waaronder  de zogenaamde cohortonderzoeken, onderzoeken van bevolkingsgroepen die veel eigenschappen delen zodat als je zo’n groep voldoende lang volgt je een heel goede indruk krijgt. Tussen die 800 onderzoeken zaten bijvoorbeeld 14 grote cohortonderzoeken. Maar dat zat er niet alleen bij, ook onderzoeken om een mogelijke verklaring te leveren zaten bij die 800 en aan de hand daarvan werd ook duidelijk dat er ook een oorzakelijke verklaring voor een kankerverwekkend effect is. Lees het allemaal maar in het artikel waarvan ik de link gaf om je beter voor te bereiden op je rol als nationale voedingscoach.

Je kent je Engels wel een beetje, daarom citeer ik hier de Lancet even: “On the basis of the large amount of data and the consistent associations of colorectal cancer with consumption of processed meat across studies in different populations, which make chance, bias, and confounding unlikely as explanations, a majority of the Working Group concluded that there is sufficient evidence in human beings for the carcinogenicity of the consumption of processed meat.” Toeval, vooroordeel of niet goed ontwarren van de verschillende mogelijke factoren kunnen dus geen verklaring vormen voor wat gezien wordt in die onderzoeken. Voor de consumptie van dagelijks 100 gram rood vlees (rundvlees, varkensvlees, geitenvlees) is er een wat minder sterk bewijs. Je kunt daarbij dus niet zeggen dat er een verband is, maar wel dat een verband waarschijnlijk is.

Wat kun je relativeren? Dat veel mensen niet kunnen lezen en dat mensen gaan denken dat je 18 procent kans op darmkanker hebt als je 50 gram vleeswaren per dag eet. Nee, de kans op darmkanker neemt met 18 procent toe. Dat is bij deze dan rechtgezet. Dat het allemaal laboratoriumonderzoek en theorie is? Nee, het zijn solide bevolkingsonderzoeken. Voor de lezers van Elseviers Magazine heb ik dat dan hopelijk ook rechtgezet.

Bovendien zal niet iedereen 50 gram vleeswaren per dag consumeren en je hoeft dus niet in paniek te raken als je op zondagen twee plakjes spek bij je gebakken eitje eet. Er zijn echter meer dan voldoende mensen wereldwijd die voedingspatronen hebben waarbij de 50 gram vleeswaren gemakkelijk wordt gehaald. Trouwens als je nadenkt over wat je in het verloop van de dag bij elkaar opgeteld aan vleeswaren bij elkaar binnenkrijgt heb je ook best kans dat je het haalt hoor.

Mensen die dit allemaal vervelend vinden, het bemoeizucht en bangmakerij noemen, die hoeven zich niets van zulke informatie aan te trekken. Maar het is best fijn dat in een wereld waarin de omgeving en het menselijke gedrag de afgelopen 50 jaar zo radicaal veranderd zijn, waardoor onze genen te maken krijgen met heel andere uitdagingen dan ooit eerder in de menselijke geschiedenis, dat de factoren die bijdragen aan chronische aandoeningen en met name in dit geval aan kanker een beetje in kaart gebracht worden. En natuurlijk mag je dan best beslissen dat je de risico’s wilt lopen. Voor wie graag een gezonde leefstijl wil volgen en daarover goede informatie wil hebben is dit nieuws over vleeswaren misschien wel interessant.

cc-beeld: Ronald Sarayudej