Aanpak problematische schulden kan beter

Steeds meer mensen in Nederland kampen met een problematische schuldenlast. Waarvoor niet altijd een oplossing voorhanden is. Bijvoorbeeld omdat ze schulden hebben die buiten een mogelijke schuldsanering vallen. Zoals schulden bij het CJIB en studieschulden. Een steeds grotere groep mensen kan derhalve niet echt geholpen worden. Dat moet niet alleen anders, het kan ook anders! Als er minder met een dominante juridische blik naar die categorie schulden zou worden gekeken. Bijvoorbeeld door een aanpak waarbij als leidraad voor een oplossing het realiseren van minimale totale maatschappelijke kosten voor de samenleving wordt nagestreefd.

In de huidige aanpak staan alleen de individuele belangen van de schuldeisers en schuldenaar centraal. Ook die van de overheid als particuliere schuldeiser. Zonder echt rekening te houden met de maatschappelijke kosten die dit schuldenprobleem veroorzaakt. Kosten waar iedere burger via de belastingen aan meebetaalt.

Communiceren over problematische schulden is altijd moeilijk. Het betreft immers een problematiek die direct zorgt voor uiteenlopende reacties in de publieke opinie. Van eigen schuld, dikke bult tot medelijden met de schuldenaar en alle denkbare schakeringen tussen deze twee uitersten in.

Vanuit de doelstelling van het realiseren van minimale totale maatschappelijke kosten van deze categorie onoplosbare schulden komen veel meer werkbare oplossingen in beeld. Oplossingen die los staan van de schuldvraag hoe de schuld is ontstaan. Zoals bijvoorbeeld een algeheel verbod om nagenoeg onbeperkt boetes en incassokosten bovenop de oorspronkelijke hoofdsom van de schulden te kunnen leggen. Enkel om te voorkomen dat de maatschappelijke kosten toenemen met een kans van nul dat deze ooit betaald zullen kunnen worden.

Maar ook (gedeeltelijke) kwijtschelding voor deze categorie schulden kan dan een optie zijn. Bekend is dat vooral de overheid als particuliere schuldeiser de belangrijkste veroorzaker is van het onbegrensd ophogen van de oorspronkelijke schulden wegens te late betaling. Als de overheid zelf het goede voorbeeld zou geven om de totale maatschappelijke kosten te minimaliseren dan kan ze direct beginnen met het kwijtschelden van deze onnodige toename van maatschappelijke kosten. Veroorzaakt door haar eigen beleid!

Met maatschappelijke kosten als leidraad voor het vinden van oplossingen voor problematische schulden die buiten de officiële saneringstrajecten vallen komen meer onorthodoxe opties in beeld. Zelfs wellicht een totale kwijtschelding, als die goedkoper blijkt te zijn dan het levenslang afhankelijk blijven van sociale voorzieningen. Waarvan de kosten voor de samenleving een veelvoud kunnen zijn van deze categorie problematische schulden.

Kwijtschelding en andere onorthodoxe oplossingen, niet als gunst, maar uit rationele economische overwegingen. Om de minst schadelijke oplossing te kiezen uit meerdere niet optimale opties. Met uiteraard wel een maatschappelijke plicht als tegenprestatie. Om iets wezenlijks terug te kunnen doen voor de samenleving.

Wegkijken van dit steeds meer de samenleving ontwrichtende probleem helpt zowel de schuldeiser als ook de schuldenaar niet. Wel de schuldenindustrie die aan het in stand houden van de huidige situatie zeer goed verdient. Het recent ontdekte verdienmodel van Wehkamp voor minder draagkrachtige klanten die alles kunnen kopen onder een torenhoge rente is daar een goed voorbeeld van. Maar dat soort verdienmodellen kan de samenleving missen als kiespijn.