Adoreer jezelf in plaats van een ander want die wordt er geen fijner mens van

Mirjam Vriend en Bram Bakker corresponderen maandelijks over de geestelijke gezondheid. Dit is de negende aflevering.

Ik heb een ding met adoratie. Daar wil ik het met je over hebben.

“Als je wilt dat anderen gelukkig zijn, beoefen dan compassie. Als je zelf gelukkig wilt zijn, beoefen dan compassie.”

Ik was in de twintig, voor het eerst zelfstandig, stoer, maar bang en onzeker tot op het bot, toen de Dalai Lama voor het eerst mijn aandacht trok. Verlangend naar ankers, naar wortels, verslond ik zijn boeken over compassie, vriendelijkheid en helder inzicht. De hoop dat ik misschien ooit een fractie van zijn kalmte en sereniteit zou kunnen benaderen temidden van de woeste stormen in mijn leven maakte dat ik zijn gedachtengoed gretig verslond. Naast de boeken bekeek ik een heleboel beeldmateriaal en hing aan zijn lippen.

Enkele jaren terug vond ik op internet een fragment van een optreden van de Dalai Lama in de Amsterdamse RAI. Er zaten een paar duizend mensen in de zaal. De camera bleef op het podium gericht, waar de Dalai Lama ontspannen in een grote fauteuil zat, met naast hem, staand, een verlegen, jonge monnik met een serene glimlach en rode wangetjes. Je hoorde mensen vanuit de zaal vragen aan hem stellen.

De beurt was aan een man. Zijn stem klonk opgetogen en warm; hij was immers uitverkoren om een vraag te stellen aan de Dalai Lama! Na zijn vraag bleef het even stil.

Opeens werd de Dalai Lama woedend. Furieus. ‘Wat een domme vraag,’ brulde hij, ‘denk voortaan na voordat je een vraag stelt!’ Hij sloeg met zijn vuist op de stoel, stampvoette, herhaalde het verwijt op allerlei manieren. De verlegen monnik naast hem boog zich steeds dieper voorover, bestudeerde zijn sandalen. De zaal zweeg als het graf.

Ik, thuis voor mijn laptop, kreeg het warm. Er ontstond een ingewikkelde kortsluiting in mijn hoofd. Waarom zwijgt iedereen? Als het niet de Dalai Lama was geweest had iemand hem tot kalmte en redelijkheid gemaand… Ik was geloof ik weggelopen… Zou iemand hem na afloop hierop hebben durven aanspreken, iemand die dichtbij hem staat?…

Deze gedachten buitelden over elkaar heen in mijn warme hoofd. Verontrust typte ik op youtube de zoekterm “Dalai Lama boos”. Ik kreeg een aardige reeks driftaanvallen te zien…..als reactie op mensen die kalm en vriendelijk een vraag stelden die mij… steeds keurig en relevant leek… Waarom kleineert de Dalai Lama mensen voor het oog van miljoenen kijkers? En waarom zwijgen alle omstanders en kijken ze vriendelijk toe?

Als we iemand adoreren moet daar welhaast een behoefte achter zitten. We zetten iemand op een voetstuk, waardoor we gedrag toelaten dat we van een ander absoluut niet zouden pikken. Op deze manier hebben we door de geschiedenis heen van heldhaftige bevrijders na verloop van tijd afschuwelijke despoten gemaakt. Omdat niemand af en toe meer zei: bedankt voor al het goede, maar nou moet je effe normaal doen, want je begint rare ideeën/gewoonten te krijgen….

Het is ongetwijfeld een prettig gevoel om geadoreerd te worden… een tijdje althans, tot de nieuwigheid eraf is. Ik vrees dat adoratie wordt verward met respect. Maar wie geadoreerd wordt, kan binnen een minuut uit de gratie raken, diep vallen en veracht worden. Wie daarentegen gerespecteerd wordt mag imperfect mens zijn tussen gelijken, de duurzaamheidskans daarvan is groter.

Een kennis van mij ging de enige echte Moeder Teresa helpen. Hij ging daarheen omdat hij haar en haar werk intens bewonderde. Hij keerde echter voortijdig terug, volledig overstuur. Naar zijn zeggen was zij, zodra de camera’s weg waren, een afschuwelijke vrouw, keihard voor zowel haar medewerkers als voor de kwetsbaren die onder haar hoede verkeerden. Het feit dat ik drie keer nadenk voordat ik deze anekdote toevoeg spreekt boekdelen, Bram: ondanks mezelf heb ik moeite om aan haar reputatie te knabbelen. Terwijl ik het eigenlijk niet ben die knabbelt, dat is zij zelf… De massale adoratie heeft haar geen goed gedaan.

Eigenlijk is het niet eens aardig om te adoreren, vind ik, omdat je iemand eigenlijk in de steek laat door niet meer normaal te doen en niet meer eerlijk naar die mens te kijken. We vormen elkaar, we corrigeren elkaar voortdurend, al is het maar door even aan te geven dat we iets niet zo subtiel of doordacht vinden van een ander. Als dat ontbreekt… dan treedt de rivier buiten haar oevers, da’s logisch.

Waar ik een groep mensen met open mond iemand zie adoreren krijg ik dus een onprettig gevoel, Bram. Ik zie mensen stoppen met denken. Wat zie jij?

Warme groet,

Mirjam

Het is een fascinerend fenomeen, die adoratie. En ik ben het direct met je eens: wie geadoreerd wordt, kan ineens uit de gratie raken en veracht worden. Ik geloof dat adoratie meer zegt over de mensen die iemand adoreren dan over degenen die geadoreerd worden. En ik heb er best een stevig oordeel over: mensen die de behoefte hebben om anderen te adoreren hebben onderliggend meestal een gebrek aan eigen waarde en zelfwaardering. Dat wat ze bij zichzelf missen projecteren ze op anderen. Ze zouden zelf beroemd willen zijn, en verstoppen dat achter het verheerlijken van mensen die in het publieke domein uitblinken.

Het is toch niet vreemd dat de Dalai Lama en Moeder Teresa ook maar gewoon mensen zijn met alle bijkomende onhebbelijkheden? De illusie dat ze perfect zijn zet de bewonderaars aan, maar wie is er nu echt perfect? De echte uitdaging is het adoreren van jezelf, of desnoods je geliefde, hoewel ik dat als second best zie. Jezelf accepteren zoals je bent, met al je talenten én je beperkingen. Niet vanuit de hoogte, zoals de mensen met narcistische trekjes doen, maar vanuit realisme: ik mag er zijn, ik ben de leukste versie van mezelf. Vinden jullie me niet leuk? Jammer, ik durf te staan voor wie ik ben en weet dat daar zeer aantrekkelijke eigenschappen bij horen.

‘We zetten iemand op een voetstuk, waardoor we gedrag toelaten dat we van een ander absoluut niet zouden pikken’ Daar zit veel in: WIJ zetten iemand op een voetstuk, dat doen die mensen niet zelf. Ook al genieten ze er intens van, zoals je bij de Dalai Lama en Moeder Teresa ook kunt vermoeden. Adoreren is ook ongelijkheid, je plaatst jezelf onder een ander.

Terecht wijs je op respect, iets van veel grotere waarde. Respect hebben voor iemand betekent het (h)erkennen van de kwaliteiten van een ander, zonder dat dit de gelijkwaardigheid hoeft aan te tasten. De verschillen tussen mensen maken het leven interessant, en eenheidsworst prikkelt niemand. Dat je ergens goed in bent maakt je nog geen bijzonder mens…

Voor de mensen die wij adoreren is het eigenlijk ook geen goed nieuws. Kijk wat voor onaangename karakters zich bevinden onder de jonge voetballers, die veel te jong veel te veel bewondering ten deel vallen. Omdat je aardig tegen een bal trapt ben je nog geen bijzonder mens…

Tot je mij dit stuurde had ik er eerlijk gezegd niet veel over nagedacht, dat fenomeen van de adoratie. En nu ik dat wel doe merk ik dat het fenomeen me irriteert. Vooral omdat ik het onvolwassen vind. Mijn dochter is zestien jaar en adoreert de Amerikaanse zangeres Lana del Rey. Ik vind die vrouw ook een fantastische artiest, maar als ik haar levensloop lees word ik daar niet vrolijk van. Ik bewonder haar talent, en dat is het dan ook. Voor mijn dochter is het anders: op die leeftijd is het spiegelen van jezelf aan anderen deel van het volwassen worden. Voor pubers is het prima om een tijdje iemand te adoreren, denk ik. Maar als dit over tien jaar nog steeds zo is ga ik me zorgen maken: waarom zou een Nederlandse vrouw van zesentwintig jaar een Amerikaanse popartiest adoreren? Ik kan geen gezonde reden verzinnen. Het kan toch bijna niets anders zijn dan projectie? De fantasie dat iemand anders al jouw eigen beperkingen niet heeft? Nogmaals: het adoreren zegt meer over degene die het doet dan over degene die geadoreerd wordt.

Nog een saillant detail, tot slot: wist je dat wetenschappelijk bewezen is dat rijke en beroemde mensen gemiddeld eerder komen te overlijden? En dat ze zichzelf vaker het leven benemen? Het is indirecte argumentatie, dat begrijp ik ook wel, maar het suggereert toch sterk dat je niet opknapt van adoratie?

Laten we er mee ophouden, om te beginnen voor onszelf, maar ook uit respect voor de mensen die misschien een bijzonder talent hebben, maar verder net zo beperkt zijn als jij en ik…