Er zijn best alternatieven voor de verziekte woningmarkt

Een van de problemen die Rutte III onderschat, is de woningnood. Het hele woord komt in het regeerakkoord niet voor. Toch verdient de huidige toestand op de huizenmarkt die benaming, zoals Harry Bleeker op deze site al in een geharnast betoog  aantoonde. Wie het regeerakkoord erop naslaat, komt in de betreffende paragraaf – pagina 31 en 32 – een hoop vertrouwen in de markt tegen om de woningbouw aan te jagen. Gemeentes krijgen meer speelruimte en de onderhandelaars hebben vastgesteld dat er belemmerend overheidsbeleid is en dat er regionaal maatwerk nodig is.

“Maatwerk”, dat is de schaamlap voor de beleidsmatige uitspraak: “Wij weten het verder ook niet meer”. Wel is duidelijk wat de overheid nalaat: het noodlottig beleid om de verkoop van sociale huurwoningen te liquideren wordt niet stopgezet. Voor mij ligt een prachtig boek met daarin een voorbeeld van hoe het ook kan.

Voor mij ligt een prachtig boek dat onlangs door de in archectuur en woningbouw gespecialiseerde Nai010 uitgevers op de markt is gebracht. Het heet De Papaverhof van Jan Wils en het is geschreven door de architectuurhistoricus Marcel Teunissen die er opnieuw in slaagde diepgang met een onderhoudende stijl van schrijven te combineren.

Prachtig wijkje De Papaverhof is een prachtig wijkje in de Haagse Bomen- en Bloemenbuurt , dat is ontworpen door de architect Jan Wils die zich verwant voelde met de nu wereldberoemde nieuwlichters van de Stijl. Dat is aan de door hem ontworpen wijk duidelijk te zien en het is de voornaamste reden dat de in 1922 voltooide woningen allemaal verheven zijn tot rijksmonument.

Waarom is dit boek nu verschenen? In 2017 is het honderd jaar geleden dat  de coöperatieve Woningbouwvereniging Tuinstadwijk Daal en Berg werd opgericht die opdracht gaf tot de bouw. Grote aanjager was het progressief liberale kamerlid E.A. van Beresteyn naar wie in Den Haag terecht een brede laan is genoemd. Tegenwoordig zou hij een kritisch volger van Pechtold zijn. Op de achtergrond speelde Nederlands beroemdste architect H.P. Berlage een grote rol. Hij zorgde ervoor dat de opdracht voor het ontwerp naar de voor die tijd buitengewoon modern architect Wils ging. En op de achtergrond gaf de gemeente Den Haag een soms wat dwingende maar altijd ter zake deskundige begeleiding.

Normale Nederlanders Van Beresteyn had grootse plannen: hij wilde een tuinstad laten verrijzen van duizend woningen voor het soort mensen dat premier Rutte nu belieft aan te duiden als de normale Nederlanders en de middenklasse. Zijn woningbouwvereniging droeg een coöperatief karakter. Wie voor een woning in aanmerking wilde komen, moest lid worden en kwam vervolgens op de wachtlijst. Leden hadden invloed op de samenstelling van het bestuur. Bovendien konden zij in aanmerking komen voor dividenduitkeringen. Dankzij hun contributies kon een klein deel van het startkapitaal bijeengebracht worden.

Van een wijk met duizend woningen is het nooit gekomen. Uiteindelijk zijn er 60 etagewoningen en 68 eengezinswoningen verrezen, die door hun strakke architectuur en de hoefijzervorm van het wijkje een prachtige eenheid vormen. Het is echt een parel aan de kroon van het Haagse wonen.

Dat de Papaverhof überhaupt gebouwd kon worden, was te danken aan de woningnoodwet die in 1918 was ingevoerd door de katholieke politicus Piet Aalberse. Op grond daarvan kwamen woningbouwverenigingen als Daal en Berg in aanmerking voor forse subsidie. Mannen als Van Beresteyn genoten bij financierders veel vertrouwen. De rest van de bouwkosten werd gefinancierd met een hypotheek. Zo ontstond een wijk die uitblonk in leefbaarheid.

Maatschappelijk gebonden eigendom In 2006 was de boel zo vervallen dat renovatie niet kon uitblijven. De woningbouwcoöperatie zat met de handen in het haar. Uiteindelijk zag men zich gedwongen om de eengezinswoningen te verkopen om daarmee het herstel te financieren. Dat gebeurde niet zomaar. Het bestuur greep terug op een ander model voor middenstandswoningbouw van een dikke eeuw geleden: het maatschappelijk gebonden eigendom. In dat geval kóóp je de woning van de coöperatieve woningbouwvereniging met de plicht om die weer terug te verkopen als je de woning verlaat. Het hangt een beetje van de statuten af tegen welke prijs. Meestal is dat de aanschafprijs maar het kan ook zijn dat men kiest voor de geldende marktprijs in de buurt. In ieder geval worden er maatregelen genomen om speculatie te voorkomen.  Zo is het ook gegaan met de koopwoningen in de Papaverhof. Je  krijgt een bijzondere woning in handen maar denk niet dat je er rijk van wordt. Het is niet de bedoeling dat je stulpje onbetaalbaar wordt behalve voor yuppen en expatriates.

Uiteraard bestaan er lange wachtlijsten voor de Papaverhof. Huurders van de flatwoningen hebben het eerste recht van koop als er een eengezinswoning vrij komt en wie zo’n etage wil huren, moet ook uitermate veel geduld hebben.

In heel Nederland vind je wel complexen die nog beheerd worden door zo’n coöperatieve vereniging met als uitgangspunt betaalbare huren of maatschappelijk gebonden eigendom. Daar kijkt de omgeving dan met jaloezie naar want je komt er niet gemakkelijk tussen.

Toch bieden zulke verenigingen een alternatief voor de zo onrechtvaardige woningmarkt. De allerlaatste subparagraaf van het hoofdstuk wonen in het regeerakkoord luidt als volgt:

Daar zou je met een heleboel passen en meten dit ideaal in onder kunnen brengen, al staat er in dit voornemen – “uiteraard” zou je haast zeggen – geen letter over het tegengaan van speculatie maar daar kunnen initiatiefnemers van wooncoöperaties zelf iets aan doen. Niettemin: er zijn best alternatieven voor de verziekte woningmarkt. Als je modellen zoals dat van de Papaverhof maar op grote schaal toepast. En als je als overheid ze dan maar een stevige steun in de rug geeft. Premier Rutte zelf weet van de hoed en de rand. Hij ontving in het Torentje onder het betuigen van grote belangstelling het eerste exemplaar van het inspirerende prachtboek over de Papaverhof. Dat boek hoort thuis op het bureau van elke rechtgeaarde volkshuisvester.