Amfetamine-schaarste

Voorjaar 2011 brak er paniek uit in de VS vanwege tekorten aan Adderall, een amfetamine geregistreerd als medicijn voor volwassenen met ADHD. Een zoektocht op internet met ‘Adderall shortage’ levert verslagen op over wanhopige mensen die rondreizen om nog ergens Adderall te vinden en er dan astronomische prijzen voor betalen. Keurig ogende aandelenhandelaren krijgen woede-aanvallen in de apotheek om vervolgens smekend steekpenningen over de toonbank te schuiven. Een elektricien vraagt vertwijfeld hoe hij met hoge voltages moet werken, nu hij zich niet meer kan concentreren. Patiëntenverenigingen voorspellen dodelijke verkeersongelukken en gedwongen ontslagen. Mensen wijken uit naar andere amfetaminen, zodat daarvan eveneens tekorten ontstaan. Het verhaal lijkt te komen uit een toekomstroman over een wereld geregeerd door biotechnologie. Maar ook media zoals de Wall Street Journal, de New York Times en CBS News berichten erover, toevoegend dat de crisis voorlopig aanhoudt.

Fox News beschuldigt de Amerikaanse overheid: uit angst voor misbruik zou deze de amfetamineproductie beperken. Adderall-fabrikant Shire steunt die verklaring en geeft op webpagina’s van Fox News het nummer van een Shire-hulplijn. De verantwoordelijke instanties ontkennen echter dat ze te benauwd zijn geweest. Shires patent op Adderall verliep recentelijk en sindsdien mogen ook concurrerende bedrijven het medicijn verkopen. Zij kregen toestemming om 26 miljoen kilo Adderall per jaar te maken (terwijl vijf jaar geleden de totale hoeveelheid nog 1,3 miljoen kilo was).

Shires nieuwe concurrenten suggereren nu dat dit bedrijf zelf de schaarste veroorzaakt. Het verwierf namelijk een nieuw patent voor de amfetamine Vyvanse voor volwassenen met ADHD. Toen dat in 2007 gebeurde zette het bedrijf 1200 marketingmensen op Vyvanse. Het management van dit team kreeg de opdracht het middel in drie jaar tijd marktleidend te maken, ondanks dat het vijf tot tien keer duurder dan andere amfetaminen is. Het indrukwekkende resultaat over 2011 was een stijging van 37 procent aan verkoop van Vyvanse. Bewezen zal het waarschijnlijk nooit worden, maar een analyse van onderzoeksjournaliste Maureen (‘Moe’) Tkacik in het internettijdschrift The Fix verhoogt de geloofwaardigheid van het verhaal dat Shire naast medicijnen ook de amfetaminecrisis produceert.

In Nederland heeft geen bedrijf tot dusver toestemming om een ADHD-middel voor volwassenen te verkopen. Medici mogen volwassen echter wel behandelen met medicijnen die voor kinderen op de markt zijn. ADHD-deskundigen moedigen hen daartoe aan en bieden voor potentiële patiënten zelftests en informatie over de beschikbare medicijnen. Dat begint effect te hebben. De Stichting Farmaceutische Kengetallen maakte bekend dat 60.000 volwassen Nederlanders in de eerste helft van 2011 ADHD-middelen slikte en mailde me desgevraagd dat de teller aan het eind van dat jaar op 80.000 stond. Eerder al leidde de rappe toename van de consumptie van ADHD-medicijnen tot vragen in de Tweede Kamer. Zijn de getallen echter werkelijk zo hoog? Volgens de deskundigen is er juist een sterke onderbehandeling van ADHD. Het hangt natuurlijk van de gehanteerde definities af, maar epidemiologen schatten het percentage volwassen Nederlanders met ADHD op vijf procent. Dat komt ruwweg neer op 630.000 volwassen Nederlanders, waarvan er dus nog steeds 550.000 onbehandeld zijn. Als de toename niet exponentieel stijgt duurt het nog even voor we op peil zijn.

Vanwege de economische schade die de stoornis brengt, bepleiten de ADHD-experts een snelle screening van de hele werkende bevolking. Maar hoe moet dat nu de huidige regering juist wil ‘demedicaliseren’? Mensen moeten zichzelf beter zien te redden, stelde het kabinet onlangs, want de kosten voor geestelijke gezondheidszorg blijven maar stijgen. Tegelijk wil de overheid echter dat we aanzienlijk productiever worden. Hoe dit dilemma op te lossen? Ik denk even mee in de stijl van het kabinet. Stel dat we mét de onderpresterende mensen ook de prestatieverhogende medicijnen demedicaliseren. Maak amfetamine gewoon beschikbaar bij de drogist. Dat scheelt meteen een hoop regulering en controle en dus flink wat ambtenaren. Bovendien verdwijnt de zwarte markt voor gebruikers zonder diagnose, wat de noodzaak van vervolging scheelt wegens illegaal drugsgebruik. Als de bijsluiters volledig transparant over de bijwerkingen zijn, kan de burger goed geïnformeerd zijn eigen beslissingen nemen. Het idee van gezondheid als een geschenk moet toch al veranderen in dat van gezondheid als eigen prestatie. We gaan grootschalig amfetaminegebruik dus openlijk beschouwen als een kwestie van verstandig investeren in jezelf en je gezin. Inderdaad worden Nederlanders dan nog afhankelijker van de amfetamineproducenten, die de prijzen naar believen kunnen verhogen. Dat moet echter geen probleem zijn voor een politiek die vooral productie en marktwerking bevordert – in plaats van de uiteenlopende talenten van allerlei soorten mensen.

Trudy Dehue wordt geïnterviewd in het documentaire-drieluik ‘Vrijheid, gelijkheid, broederschap’ dat door de VARA wordt uitgezonden op 18, 19 & 20 april. Op Nederland 2, na Nieuwsuur.