Reacties op rechts

“We zijn heel duidelijk over één ding: allianties met extreemrechts kunnen niet door de beugel. Daar zouden we zwaar aan tillen.” Met die woorden waarschuwde de Franse president Emmanuel Macron op 9 januari de Spaanse liberale partij Ciudadanos om niet in zee te gaan met VOX in Andalusië. Die partij was bij regionale verkiezingen aldaar gestegen van 0,45% in 2015 tot 10,97% in december. De bemoeienis van Macron met coalitievorming in een Spaanse regio is opmerkelijk. Het valt te verklaren uit de voorbereidingen voor de verkiezingen voor het Europese parlement in mei. Ciudadanos is lid van ALDE, de liberale fractie in dat parlement waar ook VVD en D66 deel van uitmaken. Macrons partij La République En Marche! zou overwegen zich bij ALDE aan te sluiten.

Verhofstadt De situatie in Andalusië zal Macrons aansluiting bij ALDE niet vergemakkelijken. Ciudadanos sloeg zijn waarschuwing in de wind. Sterker, diezelfde dag nog maakte Ciudadanos bekend dat de partij met de conservatieve Partido Popular in Andalusië een regering had gevormd, gesteund door de nieuwe partij VOX. De zetels van VOX helpen die partijen aan een meerderheid in het regioparlement.

In tegenstelling tot Macron feliciteerde de voorzitter van ALDE, Guy Verhofstadt, Ciudadanos met regeringsdeelname. Uitte hij in december nog zijn zorg over de winst van “extreemrechts,” op 10 januari liet Verhofstadt weten dat de regering was gevormd “zonder concessies of overeenkomsten” met VOX. “Een historische mogelijkheid opent zich voor hervorming en modernisering,” twitterde hij.

Het lijkt er inderdaad op dat VOX haar aanvankelijke 19 eisen aan Ciudadanos en Partido Popular heeft ingeslikt. Die punten behelsden onder andere uitzetting van 52.000 illegale immigranten. Verder keert ze zich tegen “feminazis” en tegen het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven. Onduidelijk is hoeveel de partij uiteindelijk heeft gekregen in ruil voor de gedoogsteun aan de minderheidsregering.

Ook al verschilt VOX van andere nieuwe partijen op rechts in Europa, de partij deelt met veel van hen dat ze fel ageert tegen massa-immigratie naar Europa. Vorig jaar steeg in Spanje het aantal aankomsten van immigranten over zee. Onderzoek van mijn Leidse collega Dimiter Toshkov suggereert dat het succes van VOX samenhangt met zulke immigratie. Hij vond daar twee sterke aanwijzingen voor.

Hoe? Op gemeenteniveau ontdekte Toshkov dat hoe meer mensen in een gemeente buiten West-Europa geboren waren, des te hoger het stempercentage op VOX. Op individueel niveau was het meest gekozen antwoord op de vraag naar redenen om VOX te stemmen “haar discours over immigratie.” Maximaal drie antwoorden waren mogelijk; liefst 41,6% van de respondenten koos dit antwoord. In die zin past VOX bij Brexit , Trump en de West-Europese anti-immigratiepartijen. Hoe te reageren?

Links Spanje riep op tot een cordon sanitaire; rechts besloot anders. Het accepteren van gedoogsteun onderstreept verschillen in reacties op de opkomst van die partijen. Enerzijds worden sommige stelselmatig buitengesloten, zoals het Duitse AfD , het Vlaamse VB, het Franse RN en de Zweedse SD.

Zweden is bij uitstek een voorbeeld van buitensluiting. Andere partijen wringen zich al jarenlang in allerlei bochten om SD buiten de macht te houden. In 2015 sloten zes (!) partijen een overeenkomst hiertoe. Na de verkiezingen in september, waarin SD de derde partij van het land werd met 17,53% van de stemmen, sloten links en rechts een monsterverbond om haar buiten de deur te houden.

Anderzijds zijn er partijen waarmee wordt samengewerkt. Net als de PVV heeft de Deense DF jarenlang formeel een nationale minderheidsregering gedoogd; in Italië (Lega), Noorwegen (FrP) en Oostenrijk (FPÖ) regeren ze zelf. Dat zijn grote partijen waar andere partijen nauwelijks omheen kunnen. VOX niet. Toch zetten haar rivalen zonder slag of stoot de (regionale) poort voor haar open.

Is dit een goed idee? Mijn eigen onderzoek suggereert een heel andere strategie voor gevestigd rechts. Experimenteel en non-experimenteel onderzoek in 15 landen sinds 1944 wijst uit dat, gemiddeld genomen, anti-immigratiepartijen stemmen verliezen indien ze tegelijkertijd worden geïsoleerd en geïmiteerd. De stemmen die deze partijen in dat geval verliezen zijn vooral beleidsgedreven stemmen.

Heeft Macron dan gelijk? De president, die RN-leider Marine Le Pen versloeg in de presidentsverkiezingen in 2017, profileert zich als bestrijder van extreemrechts met zijn oproep voor buitensluiting. Dit kan tegen VOX goed werken, maar louter in combinatie met een strategie van het overnemen van de belangrijkste standpunten van VOX – met name standpunten over immigratie.

Dat is vast niet wat Macron voor ogen heeft.

Cc-foto: Elliott Brown