Bank-bonussen zijn gebaseerd op fantasie-winsten

De discussie over bonussen gaat niet waarover het werkelijk gaat. De vraag is niet of banken met staatssteun bonussen zouden mogen uitdelen, zoals ING meende te moeten doen. De vraag is of de papieren winsten waarmee banken hun bonussen rechtvaardigen, echte winsten zijn of de uitkomst van creatief boekhouden. Het laatste is het geval, en daarmee keren banken feitelijk spaargeld uit als bonussen en dividenden. Boekhoudkundig klopt dat, overigens niet.

Een bank is –op het jargon na- simpel. Het leent geld van spaarders en obligatiehouders (veelal pensioenfondsen, verzekeraars en andere banken). Het verplicht zich dat geld terug te geven. Bankafschriften vormen hier de tastbare uitdrukking van. Het geld heeft de bank evenwel niet in kas want dat wordt ondertussen belegd in Griekse staatsobligaties, eilanden in Dubai, Spaans vastgoed en hypotheekpakketjes.

Als dat beleggen fout gaat, dan is het spaargeld niet meteen weg want er zijn ook nog aandeelhouders. Die vormen een buffer. Ook zij geven geld aan de bank, met dit verschil dat er geen verplichting tot terugbetalen is. Aandeelhouders zijn als eerste hun geld kwijt als het tegenzit, maar ontvangen de winst als het meezit. En ook bankiers pikken een graantje mee van de winst in de vorm van onder meer tekenbonussen, blijfbonussen en vertrekbonussen. En inmiddels is daar de faalbonus bijgekomen, want de winsten die banken nu rapporteren (en kranten rustig overnemen) zijn gebaseerd op een overdaad aan fantasie.

Zo worden obligaties van probleemlanden als Portugal, Ierland, Griekenland en Spanje grotendeels door interne modellen van banken gewaardeerd. Die waardering negeert wat allerwege duidelijk wordt: dat die landen hun schulden gaan herstructureren, in goed Nederlands: hun schuld niet terugbetalen. De Financial times en the Economist schrijven nu openlijk over herstructureringen, eerder wees onder anderen econoom Willem Buiter er al op en in een recent rapport hint het CPB hier ook op. En er zijn nog wel meer problematische debiteuren (onwillekeurig valt hierbij aan de VS met een financieringstekort van 10% te denken) te bedenken. De banken doen evenwel alsof die landen (grotendeels) zullen terugbetalen.

Verder is het zeer aannemelijk dat de Nederlandse huizenmarkt vroeg of laat geraakt wordt. Nu wil geen verkoper de prijs laten zakken en blijven huizen te koop staan. Als de werkloosheid stijgt, de rente toeneemt of mensen geen aflossingsvrije hypotheken kunnen nemen, dan is het wachten op wanbetalingen en gedwongen verkopen en daarmee grote verliezen voor banken. Men kan het ook nog eens zo bekijken, banken hebben jarenlang hun balans gepimpt door van alles en nog wat (onder andere hypotheekpakketten) over te waarderen en op grond daarvan (spaar)geld als niet-terugvorderbare bonussen uit te keren waarna de grote banken technisch failliet waren en waarom zouden ze dat nu opeens niet doen?

Hoe dan ook is de kans op verliezen bij banken in zelfs het positiefste scenario aanzienlijk. Is dat erg? Ja, want banken hebben een eigen vermogen van 2-3%. ING heeft bijvoorbeeld een balanstotaal van 1200 miljard en een eigen vermogen van 30 miljard. Een verlies van 10 miljard, zoals bij de Alt-A hypotheken, maakt dat ING in grote problemen komt. Nog eens twee keer zo een verlies en het eigen vermogen is weg: ING gaat dan richting technisch faillissement. En dat betekent weer dat geld van obligatiehouders en spaarders zoek is.

Dirk Scheringa werd er van beschuldigd DSB leeg te halen, dat wil zeggen geld van (achtergestelde) spaarders met boekhoudkundige trucs als bonussen en dividenden uit te keren. De huidige discussie moet niet gaan over de hoogte of het morele gehalte van bonussen maar over de vraag of grote banken met creatief boekhouden niet precies hetzelfde doen.