Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Basisinkomen als nieuwe zekerheid

  •  
25-01-2012
  •  
leestijd 3 minuten
  •  
BNNVARA fallback image
Het realiseren van een ontspannen maatschappij kan m.i. alleen gepaard gaan met het weghalen van de belangrijkste oorzaken van de huidige spanning
Het goede leven dat wordt nagestreefd met het basisinkomen veronderstelt een bepaald mensbeeld, waarbij het uitgangspunt is dat mensen de juiste keuzes maken als zij voldoende vrijheidskansen krijgen. Daar zit een zekere generalisatie in opgesloten. Enerzijds dat mensen in meerderheid het goede leven nastreven en anderzijds dat dit wordt bewerkstelligt door het doorvoeren van een basisinkomen.
Jan Hoek legt feilloos de vinger op de zere plek met zijn stelling: “Ledigheid is des duivels oorkussen.” Daar ligt het risico van het basisinkomen. Door het ontkoppelen van inkomen en arbeid, wordt de mogelijkheid geopend dat mensen wel profiteren maar niet bijdragen aan het sociale systeem. Dat zou de noodzakelijke maatschappelijke steun zwaar ondermijnen. En juist in een tijd van mediacratie is maar een klein percentage van niet-participanten nodig om het fundament onder het sociale systeem weg te spoelen.
Het basisinkomen als principe bestaat op zich al in de vorm van een belastingvrije voet en het recht op een minimuminkomen. We stellen echter vele en vaak onmogelijke eisen aan mensen om dat minimum te verwerven. We moeten solliciteren waarbij amper de persoonlijke situatie en keuzes van burgers in overweging worden genomen. We gaan krampachtig om met burgers die willen zorgen voor hun moeder of hun gehandicapte kind. Ook vrijwilligerswerk wordt als iets vanzelfsprekends gezien, waar geen waardering tegenover staat. De ‘beloning’ vanuit de maatschappij voor dergelijke zaken is nihil. Tekenend was de uitspraak van Sabine Uitslag van het CDA die zich hardop afvroeg wat de burger voor de samenleving doet, terwijl er bijna 4 miljoen vrijwilligers zijn. Anderzijds trekt de maatschappij hard aan de burger om toch vooral zoveel mogelijk te besteden. Welvaart overstijgt het belang van welzijn. Dergelijke bewegingen in de maatschappij worden niet geadresseerd als je het basisinkomen doorvoert.
De andere valkuil in het stuk is het veronderstelde mensbeeld. Maar over welk mensbeeld hebben we het dan?
* homo economicus is een mensbeeld waarin de mens eerst en vooral een economisch wezen is, dat wil zeggen gericht op de bevrediging van zijn behoeften op efficiënte, rationele of logische wijze.     * homo faber stelt dat mensen wezens zijn met een aangeboren drang tot arbeid en creativiteit, gericht op het naar hun hand zetten van de eigen leefomgeving.     * homo ludens is een mensbeeld waarin de mens eerst en vooral een spelend wezen is.
Typologieën van een mensbeeld die wezenlijk van elkaar verschillen. Het principe van het basisinkomen sluit het beste aan bij de homo faber en deels bij homo ludens. Het is echter de homo economicus die momenteel de boventoon voert. Daar bedoel ik niet in aantal mee, maar wel in het streven vanuit de maatschappij. Zal het doorvoeren van het basisinkomen de invloed van de homo economicus terugdringen ten faveure van de homo faber? Dat lijkt mij uiterst twijfelachtig als de externe omstandigheden, economische en politieke ordening, een dergelijk streven niet stimuleren. Ook onderkend het principe van het basisinkomen niet dat er fundamentele verschillen zijn tussen de verschillende groepen mensen, die wel degelijk aan een ander mensbeeld voldoen.
Die mensbeelden vinden niet alleen hun oorsprong in de maatschappij maar ook in de mens zelf. Het streven naar een basisinkomen, indien gewenst, dient dus vooraf gegaan te worden door een andere, vooral, economische ordening. Zolang de huidige economische ordening er voor zorgt dat de werknemer in Schiedam wordt weggedrukt door de werknemer uit goedkopere landen, zal de druk tot meer presteren en consumptie drift blijven bestaan. Het doorvoeren van het basisinkomen zal dan een niet rationele keuze zijn in de ogen van een homo economicus en afgewezen worden.
Het realiseren van een ontspannen maatschappij kan m.i. alleen gepaard gaan met het weghalen van de belangrijkste oorzaken van de huidige spanning. De onbeheerste drang naar winstmaximalisatie, het ontbreken van waardering in welke vorm dan ook van vrijwilligers en maatschappelijk werk en een samenleving die vooral gestuurd wordt door de politiek op financieel-economische prestaties. En daarbij blijft de vraag dat als gevolg van de verschillende mensbeelden er voldoende draagkracht zal zijn voor een goed gefundeerd sociaal systeem, waarbij de maatschappelijke participatie tussen groepen mensen duidelijk anders zal zijn.

Meer over:

opinie, economie
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.