Belarus is niet onze achtertuin, noch een provincie van Rusland

Zelden heeft Belarus, ook wel Wit-Rusland genoemd, zoveel aandacht gekregen in de Nederlandse pers als afgelopen weken. Wat is er aan de hand in dit land in Oost-Europa, grenzend aan Rusland, Letland, Litouwen, Polen en Oekraïne?

In Belarus, een Sovjetrepubliek tot 1991, is er massaal verzet tegen president Lukasjenko, die al sinds 1994 aan de macht is. Vrouwen lopen voorop in vreedzame demonstraties en eisen eerlijke verkiezingen – vrouwen wier mannen, broers en vrienden niet zelden gevangen zijn gezet door de zittende president. Die president staat bekend als een autocraat die met harde hand en een staatskapitalistisch economisch systeem zijn macht al decennia handhaaft. Dit recept lijkt nu, onder het gesternte van de COVID-19 pandemie, groeiende economische onzekerheid en afbrokkelende steun van delen van de bevolking, uitgewerkt.

Belarus leunt economisch gezien sterk op Rusland maar stelt zich soeverein op. Teneinde zich minder afhankelijk te maken van Rusland, onderhield Lukasjenko ook relaties met het Westen. De Amerikaanse minister van Defensie, geopolitieke havik Pompeo, bracht begin dit jaar zelfs een bezoek aan Belarus om afspraken te maken over energievoorziening. Ook met Europese landen waren de relaties aangehaald. Een aantal jaren geleden zijn daarom sancties tegen het land opgeheven.

Maar dit alles kan niet verhullen dat Lukasjenko zijn krediet definitief lijkt te hebben verspeeld onder de bevolking. Ik maak mij grote zorgen over de ontwikkelingen sinds de presidentsverkiezingen van vorige week, toen we Lukasjenko van z’n meest wrede kant hebben gezien. Grootschalige repressie, marteling, weigering van internationale verkiezingswaarnemers, aanvallen op en arrestatie van journalisten en manipulatie van de verkiezingsuitslag.

Tichanovskaja, de vrouw die zich heeft opgeworpen als presidentskandidate, is nadat ze bezwaar aantekende tegen de uitslag, gevlucht naar Litouwen. Waar we haar onder zeer pijnlijke omstandigheden hoorden zeggen dat haar volk de strijd voor eerlijke verkiezingen maar moest opgeven. Vermoedelijk vanwege de intimidatie en het gevaar voor haar kinderen en man die een politieke gevangene van Lukasjenko is. Inmiddels heeft zij – aangemoedigd door de massademonstraties van afgelopen dagen – laten weten bereid te zijn verantwoordelijkheid te nemen voor tijdelijk leiderschap opdat eerlijke verkiezingen georganiseerd kunnen worden.

Hoewel door het gebrek aan transparantie en weigering van internationale waarnemers, het vaststellen van de uitslag onmogelijk is, kunnen we vaststellen dat deze niet eerlijk zijn verlopen. De eisen van Belarussen zijn even krachtig als overzichtelijk: een einde aan het geweld, onmiddellijke vrijlating van politiek gevangenen, evenals eerlijke verkiezingen. Zeer gerechtvaardigde eisen die onze steun verdienen.

Na massale protesten van vrouwen in het wit, voelde de minister van Binnenlandse Zaken zich genoodzaakt te verontschuldigen voor het toegepaste geweld en zijn duizend gevangenen vrijgelaten. Lukasjenko meldt vandaag dat hij bereid is verkiezingen te organiseren en de macht over te dragen, na een referendum. Evenzeer zitten nog altijd duizenden mensen vast of worden vermist. Na aarzeling en onder toenemende druk heeft de minister van Buitenlandse Zaken Blok in de EU aangedrongen om de druk op te voeren.

Niet alleen heeft hij conform ons verzoek het geweld veroordeeld en opgeroepen voor onmiddellijke vrijlating van politiek gevangenen, ook is hij het met ons eens dat sancties niet de bevolking mogen treffen. Daarnaast heb ik de minister gevraagd via de OVSE – waarin zowel de EU, Belarus als Rusland vertegenwoordigd zijn – zich in te spannen voor een internationaal onderzoek naar de ernstige mensenrechtenschendingen en voor inclusieve politieke dialoog. Dit is belangrijk voor de toekomst van het land. Speciale aandacht wil ik vragen voor de aanvallen op journalisten. Ook deze dictator meent dat journalisten criminelen of terroristen zijn. Wij blijven zeggen: journalisten zijn geen criminelen.

Belarus is niet onze achtertuin, noch een provincie van Rusland. Niemand mag en kan de Belarussische bevolking dwingen te kiezen voor een bepaalde buitenlandse politiek. De bevolking wil ook helemaal niet kiezen voor of tegen Rusland, of voor of tegen de EU, zoals een enkeling er van wil maken. De koers die Belarus zal varen, is aan de Belarussen, en niemand anders. Wat de toekomst hen brengt, durf ik niet te zeggen. Waar we vooral op in moeten zetten, is voorkomen dat dit eindigt in nog meer geweld en bloedvergieten.