Belgenmop: Enjoy poverty

Samen vormen de letters, in het Engels, de woorden ‘geniet van armoede’. Deze neonverlichte tekst wordt opgebouwd in afgelegen dorpen die nooit elektriciteit gekend hebben. Het tafereel dat ontstaat wordt gefilmd voor wat de Belgische cineast Renzo Martens een kunstwerk noemt. Martens zelf is onderdeel van zijn kunst. Met regelmaat paradeert de Belg door het beeld. Vrolijk fluitend, met olijk hupsend paardenstaartje en in onberispelijke witte bloesjes. Martens wijst de Congolezen op hun rechtmatige eigendom: de armoede. Hún bezit, die ellende, en dus, eerlijk is eerlijk, mogen ze daar ook zélf van profiteren.

Maar het zijn niet de Congolese arme sloebers, maar de westerse hulpverleners, zakenlieden en fotografen die schandelijk royaal, of op schandelijke wijze aan Congo’s armoede verdienen. Dat laat Renzo Martens zien in ‘Enjoy Poverty’.

Martens’ hulpverleners hangen als volleerde koloniale malloten onderuitgezakt op de bank, nonchalant lurkend aan hun sigaretje. Op zijn minst lijken ze totaal ongeïnteresseerd in hun Congolese medemens. En dan is daar dat schamele inkomen dat een Congolese fotograaf verdient die de plaatselijke feesten en partijen fotografeert. Hoeveel méér kon diezelfde fotograaf verdienen met het portret van een uitgemergeld Congolees kind? Martens rekent de gretige lokale paparazzi voor dat de zilvervloot binnen zal varen als de lokale fotograaf, net als zijn westerse collega, de hongerende ribbenkastjes zo schokkend mogelijk in beeld brengt.

Hulpverleners, hier van Artsen zonder Grenzen, wonen onder barre, en vaak niet ongevaarlijke omstandigheden, ver van hun families en vrienden zonder de comfortabele mogelijkheden die Brussel, Parijs of Amsterdam te bieden hebben. Primair doel van hun komst: helpen. Zeker, net als iedereen krijgen zij voor hun werk een salaris betaald.

Die hulpverleners, en hun organisaties, houden zich aan een toenemend aantal codes, voorschriften en reglementen. Allemaal bedacht om de hulp zo efficiënt, duurzaam en goedkoop mogelijk te laten zijn. Ook bestaan er talloze regels die voorschrijven hoe respectvol om gegaan moet worden met de slachtoffers van armoede, oorlog en geweld.

Regels waar Renzo Martens lak aan heeft. Martens filmt het verdriet van een moeder die luttele secondes eerder haar kind verloor. Aan armoede. Ook wordt een hard werkende plantagewerker gevraagd naar zijn bezittingen. Schoenen met leren zolen? Nee, die heeft hij niet. Een fiets dan? Dat ook niet nee. Een televisie? Een horloge? Een net pak? Niks van dat alles heeft de man, die zich met elke volgende vraag zichtbaar beter realiseert hoe hopeloos het leven er voor hem, en zijn hongerige kinderen, uitziet.

De Congolese fotograaf wordt even in de waan gebracht dat een westers inkomen binnen handbereik is met de fotografie van Congo’s misère. Een vermogen in de Congolese setting uiteraard. Maar die zeepbel spat rap uiteen als blijkt dat het niet zo eenvoudig is als Martens het voorspiegelt om de rol van de westerse fotografen over te nemen.

Verder gaat de neonletterkaravaan, Martens kunstproject, naar het volgende armoedige oord. Wat je er ook van denkt: hulpverleners zorgen voor hulp. Fotografen voor beelden van een crisis, een noodzakelijke voorwaarde om de problemen van een land op de internationale agenda te kunnen krijgen.

Armoede is vies. Armoede stinkt. Armoede is weerzinwekkend. Armoede is mensonterend. Armoede doet pijn. Van armoede ga je dood. Hoe dan ook is armoede allesbehalve carnavalesk. Armoede is géén kunst. Van armoede valt niet te genieten. Tenzij Martens zijn Congolese dragers, figuranten en acteurs westerse CAO lonen betaald heeft en de opbrengsten van zijn kunstzinnige project aan Congo’s armen overdraagt. Zo niet dan is Martens de enige die profijt heeft bij ‘Enjoy Poverty’. Dat zou deze Belg erger maken dan de hulpverleners en fotografen die hij voor misbruik van andermans armoede met zijn film aanklaagt. Het spreekt voor zich dat Martens dat niet zou willen. Toch?

‘Enjoy Poverty’ wordt op 19 november om 22.50  uitgezonden op Nederland 2.