België op een kantelpunt

Het antwoord op die vraag hangt in de eerste plaats af van de score van N-VA, een radicaal Vlaams-nationalistische partij die de Vlaamse onafhankelijkheid hoog in het vaandel draagt.

Op 13 juni 2010 zal het net geen twintig jaar geleden zijn dat de Belgen nog eens vervroegd naar de stembus werden geroepen. En toch gingen de Belgen de voorbije zeven jaar zes keer stemmen. Dat klinkt als Belgisch surrealisme en het zou ook grappig zijn, mocht de opeenvolging van verkiezingen voor de verschillende parlementen in dit land geen dramatische hypotheek leggen op het bestuur. De voorbije jaren laten zich lezen als een langgerekte verkiezingscampagne waarbij geen enkele partij bereid was ook maar de kleinste toegeving te doen op weg naar een compromis dat het beleid in dit land ten goede zou kunnen komen.

Helaas stopt het politiek surrealisme niet bij de dramatische opeenvolging van verkiezingen. De Belgische regeringen van de voorbije drie jaar, afwisselend aangevoerd door de premiers Yves Leterme, Herman Van Rompuy en vervolgens opnieuw Yves Leterme strompelden van de ene crisis naar de andere. De inzet van een hele batterij oude en wijze ministers van staat kon daar niets aan verhelpen. Koninklijk bemiddelaars, verkenners, … de vorst die in België bij wet de regeringsvorming initieert, zag zich zowaar genoodzaakt nieuwe titels in het leven te roepen bij de talloze pogingen om de boel te redden.

Zonder succes. Na drie jaar trokken de Vlaamse liberalen van Open VLD definitief de stekker uit de regering omdat er na drie jaar vergaderen geen oplossing uit de bus kwam voor de splitsing van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde. Bijgevolg draait ook de kiescampagne helemaal rond het thema B-H-V. Buiten woedt de economische crisis, de euro staat onder druk, de begroting kleurt roder met de dag, de vergrijzing komt er versneld aan, maar de campagne in België is door en door communautair geladen.

Het surrealistische aan de hele zaak is dat het aantal Belgen dat de finesses van die kennelijk onsplitsbare kieskring BHV begrijpt op de vingers van een hand te tellen is. De regering viel twee maanden terug over een heet hangijzer waar nauwelijks iemand iets van begrijpt en de kiescampagne draait bijgevolg ook rond een thema waarvan de gemiddelde Belg enkel het symbolische belang ziet.

Maar even terug naar de vorige keer dat de Belgen nog eens vervroegd naar de stembus werden geroepen. Dat was op 24 november 1991. Toen kwam het racistische Vlaams Blok als grote overwinnaar uit de kiesstrijd. Die dag werd later ‘zwarte zondag’ genoemd en het bleek het begin van een schijnbaar eeuwigdurende groei van de extreemrechtse, Vlaams-nationalistische partij. Die groei van het Vlaams Blok (intussen Vlaams Belang) was dusdanig dat de klassieke Belgische coalities tussen twee grote politieke families langzaam maar zeker mathematisch onmogelijk werden.  In 2004 boekte de racistische partij een monstersucces en veroordeelde op die manier de democratische partijen van links over het centrum tot rechts tot allerhande tegennatuurlijke verbonden.

Het inherente gebrek aan spankracht tussen regering en democratische oppositie, samen met de opeenvolgende verkiezingen en de dreiging van extreemrechts duwden België in 2007 naar het totale immobilisme. Bij gebrek aan echt inhoudelijke discussies zoals die de campagnes in andere landen kleuren, zien partijen in België weinig andere mogelijkheden dan de communautaire weg op te gaan. In 2007 trok de centrumpartij Cd&v naar de kiezer in kartel met de separatistische N-VA. Het kartel won weliswaar de verkiezingen, maar het communautair conflict stond zodanig op scherp dat besturen totaal onmogelijk werd. De ongesplitste kieskring BHV werd het ultieme symbool van de onmacht om tussen de verschillende taalgroepen in België nog tot een vergelijk te komen.

Intussen ging het Vlaams Blok ten onder aan interne spanningen en barstte het kartel tussen Cd&v en N-VA. Cd&v dat na de kartelbreuk vasthield aan haar premier, krijgt vandaag de klappen. Zij hebben in de ogen van een radicaliserende Vlaamse publieke opinie de Vlaamse zaak verraden voor de macht waar ze vervolgens bovendien niets mee hebben gedaan.  N-VA – zes jaar geleden nog te klein om zelfstandig over de kiesdrempel te wippen- maar maagdelijk uit de communautaire dialoog gestapt, wordt vandaag gepeild op 26 procent van de Vlaamse stemmen.

Die peilingen zijn wellicht wat overtrokken, maar dat N-VA na 13 juni aan zet komt, staat in de sterren geschreven. De hamvraag wordt of de charismatische partijleider Bart De Wever straks het been onwrikbaar stijf houdt of mee stapt in een regering die een grote staatshervorming doordrukt. Dat die staatshervorming een waslijst bevoegdheden naar regio’s en gewesten moet versassen, lijkt een conditio sine qua non voor N-VA. De hamvraag is: kan er een compromis worden  gevonden tussen de N-VA, een partij die electoraal scoort dankzij haar onwrikbare houding en de Franstalige partijen die ‘en bloc’ tegenstrijdige eisen op tafel leggen. 

Het antwoord op die vraag is wellicht neen, zodat een andere, meer waarschijnlijke piste neerkomt op een grote coalitie van de verliezers. De traditionele politieke families die met de billen dichtgeknepen een laatste keer samen een grote staatshervorming uittekenen in de hoop zo meteen ook de voedingsbodem van N-VA droog leggen.

Dat het na 13 juni in principe vier jaar duurt vooraleer de volgende verkiezingen eraan komen, kan in België voor de broodnodige politieke rust zorgen, maar de kans dat de kaarten door de kiezers zo worden  geschikt dat die rust er nooit meer komt, is reëel.