Blijf af van ritueel slachten

Roep als Eerste Kamer het kabinet en de Tweede Kamer op om een brede discussie te voeren over het dierenwelzijn. Serieuze problemen vragen om serieuze oplossingen.

Komende dinsdag vindt de behandeling van het initiatief wetsvoorstel van het Kamerlid Thieme plaats in de Eerste Kamer over het verbod op onbedwelmd ritueel slachten. In de Gezondheids- en welzijnwet  voor dieren (artikel 44) is aan joden en moslims de mogelijkheid geboden om dieren onbedwelmd te slachten. Deze uitzondering is in de wet gemaakt vanwege het fundamentele karakter van de vrijheid van godsdienst als één van de grondrechten. De grondrechten hebben als functie om burgers te beschermen tegen de aantasting van hun rechten en vrijheden door de overheid. Deze beschermingsfunctie staat momenteel als gevolg van politiek populisme, symboolpolitiek en fact-free politics onder druk.

Historie en afweging Vrijheid van godsdienst is één van de oudste grondrechten die wij in Nederland kennen. Nederland is al eeuwenlang een veilige thuishaven waar mensen in vrijheid hun geloof kunnen kiezen en hun godsdienst kunnen belijden. De vrijheid om op godsdienstig gebied te denken wat men wil (gewetensvrijheid) werd in Nederland reeds in 1579 in de Unie van Utrecht erkend. Een beperkte godsdienstvrijheid kwam er al in 1796. De Grondwet van 1848 bracht een verregaande godsdienstvrijheid. Een fundamenteel recht van alle burgers dat zo diep geworteld is in ons land , kan niet zomaar worden ingeperkt. Dit is ook bij herhaling door diverse rechtscolleges uitgesproken. Daarnaast is vrijheid van godsdienst in alle verdragen die mensenrechten beschermen opgenomen. De Tweede Kamer wil nu het dierenwelzijn, zeker zeer belangrijk, laten prevaleren boven een diepgeworteld fundamenteel recht als vrijheid van godsdienst.

Thieme zegt dat joden en moslims nog wel onverdoofd vlees uit het buitenland kunnen importeren en zo toch koosjer of halal vlees kunnen eten. Dat is toch raar. Waarom komt zij niet met een voorstel om ook de import en het nuttigen van onbedwelmd vlees te verbieden? Zij drukt zo het probleem de grens over. Dit is een voorbeeld van symboolpolitiek. Slechts 1% van de vleesproductie in Nederland is afkomstig uit joodse en islamitische slagerijen. Een groot deel van de vleesproductie komt – uit economische overwegingen – tot stand langs de weg van megastallen, toediening van hormonen, legbatterijen, geknipte snavels en massale veetransporten. De vleesproductie moet immers goedkoop zijn en het moet veel winst opleveren.

Als het de politiek echt gaat om het dierenwelzijn, dan is de vraag waarom onze politici geen serieus debat voeren over de gehele voedselproductie. En waarom komen onze politici niet met concrete maatregelen om de dierenleed als gevolg van megastallen, massale veetransporten en andere dieronwaardige praktijken tegen te gaan. Het is misschien gemakkelijk scoren voor politieke partijen wanneer de discussie gaat over de joden en in het bijzonder over de moslims.

Werking amendement Om hun kritische achterban tegemoet te komen, hebben enkele partijen (D66, GL PvdA en VVD) een gezamenlijk amendement ingediend. Met deze wijziging op het voorstel van Thieme krijgen de joden en moslims de mogelijkheid om een ontheffing aan te vragen bij de minister om zo toestemming te krijgen om onbedwelmd te mogen slachten. Maar de ontheffing wordt alleen dan verleend als zij kunnen bewijzen dat het dier niet meer pijn zal lijden dan bij bedwelmd slachten. Onafhankelijk onderzoek moet uitwijzen of de door de aanvrager voorgestelde slachtmethode inderdaad niet meer lijden van de dieren oplevert. De bewijslast daarvoor ligt dus bij de aanvrager van de ontheffing.

Dit is een schijnoplossing. Het is een papieren werkelijkheid. Iedereen weet immers dat dieren bij bedwelmd slachten minder pijn lijden dan bij onbedwelmd slachten. Het is namelijk heel eenvoudig, bij bedwelming voelen de dieren praktisch niets, want zij zijn bedwelmd. Je vraagt je echter af in hoeverre onze politici, die dit amendement hebben ingediend, zich dit hebben gerealiseerd. In de praktijk betekent dit dat het vrijwel uitgesloten is dat iemand voor een dergelijke ontheffing in aanmerking komt. Daarbij komt nog dat er op dit moment vele wetenschappelijke rapporten over dit onderwerp beschikbaar zijn. Dit zal dus leiden tot een onophoudelijke academische discussie over wat beter is. Interessant voor de wetenschappers, maar wat schieten de direct belanghebbenden daarmee op.

Het is niet verstandig als de industriële slacht de norm wordt. Dat gaat hierdoor wel gebeuren en dat terwijl bij de reguliere slacht al zoveel misgaat. Volgens dit amendement komt wel een overgangsperiode van een jaar waarin joden en moslims de tijd hebben om hun eigen methode van bedwelming te ontwikkelen en hun methode van slachten onafhankelijk te laten beoordelen om vervolgens ontheffing aan te vragen. Misschien moeten we dit amendement van deze partijen zien als een doekje voor het bloeden.

Rechterlijke toetsing 
Indien deze wetgeving onverhoopt inwerking treedt, zullen op enig moment aanvragen bij de minister worden ingediend voor het verlenen van ontheffing. De kans dat aanvragen zullen worden ingewilligd is, gezien de bovenstaande uiteenzetting, zeer klein. En als een aanvraag wordt afgewezen, dan hebben we het over een besluit in de zin van Algemene wet bestuursrecht (artikel 1.3 Awb). Tegen een dergelijk besluit kan de belanghebbende in beroep gaan bij de rechter. Dat dit zal gaan gebeuren, is zeker niet ondenkbaar. In dat geval moet de rechter een oordeel geven over allerlei technische en wetenschappelijke vragen, die de politiek heeft opgeworpen zonder zelf daarop een helder antwoord te geven.

Het is niet ongebruikelijk dat rechters op allerlei ingewikkelde vragen antwoord geven. Maar het is van belang om op te merken dat het hier gaat om bestuursrechtelijke procedure, waarbij de rechter het besluit van de minister in feite marginaal moet toetsen. Daarbij komt nog dat door onze politici geen criteria zijn ontwikkeld op basis waarvan de rechter kan toetsen. Maar tegelijkertijd komen de problemen wel op het bordje van de rechter, omdat onze politici een vage en ondeugdelijke wetgeving hebben tot stand gebracht.

En als de politici de problemen op het bordje van de rechter leggen, dan moeten zij wel ervoor zorgen dat de toegang tot de rechter voor burgers gewaarborgd blijft. Het kabinet heeft voorgesteld om de griffierechten fors te verhogen. Griffierechten zijn als toegangsprijs voor de rechter en als deze prijs fors wordt verhoogd, dan zal het voor veel mensen moeilijk worden om hun zaak voor te leggen aan de rechter. Eén van de belangrijkste taken van de rechter in onze rechtsstaat is het bieden van rechtsbescherming aan burgers tegen de overheid.

Ook is het van belang om op te merken dat rechters in Nederland de wetten niet mogen toetsen aan de Grondwet. Indien dit voorstel van Thieme als wet inwerking treedt, en iemand wendt zich tot de rechter met de stelling dat deze wet inbreuk maakt op zijn vrijheid van godsdienst, dan mag de rechter de wet van Thieme niet toetsen aan artikel 6 van onze Grondwet waar dit grondrecht is verankerd. De wetgever heeft de rechter verboden om wetten te toetsen aan de Grondwet. Nederland is overigens in dit opzicht het enige land in Europa.

Tot slot De functie van de Eerste Kamer is om de wetten te toetsen op kwaliteit, deugdelijkheid en uitvoerbaarheid. Laten we erop vertrouwen dat onze senatoren ook nu een verstandige keuze zullen maken. Een verstandige keuze kan zijn het voorstel van Thieme af te stemmen en het kabinet en de Tweede Kamer op te roepen om een brede discussie te voeren over het dierenwelzijn en over de vleesproductie. Serieuze problemen vragen om serieuze oplossingen.

Op deze manier kan de Eerste Kamer een duidelijk signaal afgeven aan het kabinet en de Tweede Kamer dat veel serieuzer en zorgvuldiger dient te worden omgegaan met vraagstukken die raken aan de inperking van fundamentele rechten en vrijheden van burgers in onze pluriforme samenleving.