Boefje of crimineel? Ligt eraan welke kleur hij heeft

Twee jongetjes, allebei 7 jaar oud, allebei gepakt terwijl ze een joyride maakten met de auto van hun ouders. De ene werd vervolgens door de media afgeschilderd als kwajongen die een foutje had gemaakt en niets kwaads van zins was geweest. De ander werd neergezet als crimineel in de dop die de buurt op zijn kop wilde zetten en nu zo snel mogelijk ‘van straat moet worden gehaald’. Het verschil tussen de twee jongens: de eerste is blank, de tweede is zwart. Dit is een Amerikaans voorbeeld, maar ook in Nederland tiert dit soort etikettering van kinderen en jongeren welig.

De ongelijke behandeling van zwart en blank in de VS staat weer vol op de agenda sinds president Barack Obama uitsprak dat hij 35 jaar geleden Trayvon Martin had kunnen zijn. De zwarte tiener werd door de blanke burgerwacht George Zimmerman doodgeschoten. De burgerwacht beriep zich op noodweer en werd vrijgesproken. Een gevoel van onrechtvaardigheid leidde tot protestbijeenkomsten door heel het land. Ook vertellen behalve de president nog meer zwarte politici dat zij in hun leven meer dan hun portie ongelijke behandeling te verstouwen hebben gehad.

De president werd als senator nog aangezien voor ober. De zwarte volksvertegenwoordiger Hank Johnson vertelt hoe blanke vrouwen nog steeds schrikken als ze hem in een lift zien staan. Het doet denken aan verhalen van Marokkaanse jongens en mannen die zien hoe vrouwen hun tasjes dichter tegen zich aan drukken wanneer zij voorbij lopen. Ook aan verhalen van Aziatische vrouwen die voor schoonmaakster worden aangezien. Van aangesproken worden in het Engels terwijl je net je eindexamen Nederlands met een negen hebt afgerond, alleen omdat je een kleurtje hebt. En niet gewoon Engels, maar Engels gesproken als tegen iemand met een verstandelijke beperking.

Maar deze verhalen worden allemaal verteld door volwassenen die inmiddels hebben geleerd om zichzelf niet door de ogen van anderen te zien. Nog steeds doet het pijn, is het beschamend en wekt het soms een diepe razernij op. Maar voor een volwassene is het makkelijker om na een paar keer diep ademhalen de schouders op te halen en verder te gaan. Of natuurlijk om de ander fijntjes te corrigeren, een spiegel voor te houden en op zijn beurt de schaamte te laten ervaren van zijn eigen vooroordelen.

Kinderen zijn hier veel minder goed toe in staat. Hun werkelijkheid en daarmee ook het beeld dat zij van zichzelf hebben bestaat uit wat zij van volwassenen te horen krijgen. Grof gesteld, vertel een kind dat het lief is en het zal zich daarnaar gedragen. Vertel een kind dat het stout is en het zal zich ernaar vormen. Daarbij is natuurlijk een belangrijke rol weggelegd voor ouders. Maar een kind gaat op een gegeven moment – en met instituten als voorschool en crèche tegenwoordig steeds jonger – de wijde wereld in. Daar komt het in aanraking met de woorden, blikken en handelingen van anderen in de samenleving.

Het verhaal van de twee Amerikaanse jongetjes deed mij sterk denken aan het verhaal van een vriendin, van Marokkaanse komaf, wier zoontje in de Kruidvat iets uit een van de schappen had laten vallen. De blikken die de  oudere blanke dames in de winkel wierpen op haar kleine, bruine krullenbol spraken boekdelen. “Ze keken zo boos en zo vol walging naar hem. Alsof ze een terrorist in wording zagen.” Die blik kennen Marokkanen in Nederland maar al te goed.

Die blik is een voorbode voor de blikken die niet alleen medeburgers, maar ook politieagenten, officieren van justitie en rechters later op deze jongen zullen werpen. De woede en walging in die blik zullen een keihard effect hebben op het zelfbeeld van deze jongen en anderen zoals hij. We zullen de effecten van deze blik terug zien in de statistieken waarmee wij onze samenleving proberen te begrijpen. In het eerder en harder straffen van Marokkaanse jongens voor dezelfde vergrijpen, in de hogere schooluitval, de hogere werkloosheidscijfers, zelfs onder nota bene hoogopgeleide Marokkanen. Uiteindelijk zullen wij de woede en walging terugzien, maar dan in de blik van deze jongens op de Nederlandse samenleving.