Brengt voetbal ons samen?

12,5 miljoen mensen keken naar de halve finale van dit WK, en waarschijnlijk nóg meer mensen naar de finale gisteren. Heel Nederland heeft wekenlang beesies verzameld, hoedjes opgezet, op vuvuzela’s geblazen, Bavariameisjes gesteund, en Viva Hollandia gezongen tot ze erbij neervielen. Nu is het over, nu ebt de kater geleidelijk weg, en dan rijst de vraag: wat heeft zo’n WK eigenlijk met ‘ons’ gedaan?

Veel mensen zeggen dat voetbal mensen samen brengt: jong en oud, arm en rijk, wit en zwart staan samen te juichen voor Oranje. En dat is ook zo. Tegenover mij op de galerij blazen de Marokkaanse kinderen tijdens een wedstrijd gemiddeld iedere 6,2 seconden op een vuvuzela; het Hindoestaanse gezin ernaast was gisteren met z’n vieren in bizarre oranje gewaden gehuld; en het zijn de Rotterdamse Turken die het fanatiekst toeterend rondrijden in de stad.

Dat is natuurlijk een proces dat één kant op werkt: toen Turkije het een paar jaar geleden goed deed en duizenden Turken een duik namen in de Hofpleinfontein, was dat onmiddellijk aanleiding voor een discussie over de dubbele loyaliteit van migranten in Nederland. Ik ben bereid die kant te negeren, als het succes van Oranje daadwerkelijk zou leiden tot een positieve verandering van de opvattingen over ‘integratie’ onder de bredere bevolking. Anders gezegd: als de PVV-stemmer door het gezamenlijk juichen tot de conclusie zou komen dat die Anderen nog helemaal niet zo anders zijn.

We weten echter dat dat niet zo is. Nationalistisch en racistisch denken is meestal nauwelijks gebaseerd op concrete ervaringen of ontmoetingen van mensen. De gemiddelde PVV-stemmer kent best één Marokkaan die wel OK is en mag blijven, maar Marokkanen als groep zijn eng en moeten weg. Samen met allerlei soorten Rotterdammers staan te juichen op de Binnenrotte, verandert structureel weinig aan dat grotere verhaal over ‘allochtonen’ dat veel mensen in hun hoofd hebben.

De collectieve identificatie met Nederland en Oranje is eerder een georganiseerde bevestiging van een discours dat andere groepen uitsluit. Het is de enige vorm van nationalisme die onder vrijwel iedereen geaccepteerd is – juist omdat het zo onschuldig lijkt, met al die oranje hoedjes. Iedere allochtoon die meejuicht als Nederland speelt, wordt gedoogd. Daarna gaat het integratiedenken op de oude voet verder, met een verse dosis opgefrist nationalisme.

Twee dagen voor het WK begon waren er Tweede Kamer-verkiezingen. Het grootste deel van Nederland is dat volkomen vergeten. Vergeten zijn de crisis en de koopkrachtplaatjes, en de informateurs kunnen verder zonder dat wie dan ook zich er druk om maakt – want wij moeten even allemaal met oranje vlaggetjes zwaaien. Niet dat mensen geen feestje mogen vieren; maar het contrast tussen verschillende zaken die heel Nederland bezig houden kon moeilijk groter zijn.

We hadden het hierboven over voetbal en de betekenis daarvan voor ‘integratie’. Maar wie brengt voetbal eigenlijk nog meer samen? De Kamerverkiezingen gingen over een fundamentele belangentegenstelling: moet de rekening voor de crisis betaald worden door de rijksten en meest geprivilegieerden van de wereld die hem veroorzaakt hebben; of moeten werknemers, ouderen, studenten, mensen in de derde wereld bloeden? Nu staan de topmannen van TNT en Organon en het personeel dat ze zojuist ontslagen hebben, zij-aan-zij te juichen voor Oranje.

Al heb ik zelf niets met voetbal, ik gun iedereen het plezier om negentig minuten lang naar 44 mannenbenen te staren. Maar als het voetbalnationalisme in de huidige vorm de sociaal-economische tegenstellingen in de maatschappij verdoezelt en het dominante integratiediscours versterkt, dan wil ik wel een aantal voorstellen doen die aan die bezwaren tegemoet komen.

Ik zeg: weg met voetbalteams die gebaseerd zijn op welke club het meeste salaris kan betalen, of welk paspoort iemand toevallig heeft. Voortaan formeren we voetbalteams op basis van sociaal-economische herkomst en politieke tegenstellingen. In de eredivisie voetballen voortaan opgeklommen Rotterdamse straatjochies tegen de zonen van bankdirecteuren. En op het WK spelen bijvoorbeeld inwoners van de Nigerdelta tegen personeel van Shell, en gemartelden op Guantanamo Bay tegen een team van de Republikeinse partij.

Zo wordt de massahysterie rond voetbal een beweging die niet langer de werkelijke tegenstellingen verdoezelt, maar juist het politieke en klasse-bewustzijn vergroot. Misschien zal ik dan zelfs wel eens een wedstrijd kijken. ????