Brexit-referendum was de hoogste vorm van kiezersbedrog

Het was een prachtig stuk theater, donderdag rond een uur of twaalf in het Britse Lagerhuis waar premier May manmoedige pogingen deed haar concept-Brexitdeal te verdedigen. Dat viel niet mee. Weliswaar is de deal zeer uitgebreid – meer dan vijfhonderd pagina’s a4 – maar toch kwamen sceptische parlementariërs al snel tot de kern: het Verenigd Koninkrijk moet zich althans op de middellange termijn houden aan het grootste deel van de EU-regelgeving. Alleen heeft het geen medezeggenschap meer bij de totstandkoming daarvan. Een beetje zoals de deal met Noorwegen en Zwitserland in elkaar zit. Die hebben in ruil voor vrijhandel en nog een paar voordelen ook niets in te brengen als lege briefjes.

Daarnaast lag er het probleem met Noord-Ierland dat op straffe van een herlevende burgeroorlog geen gesloten grens met de Ierse Republiek kan krijgen. De oplossing die daarvoor werd gevonden, is zeer ongelukkig en lijkt niemand tevreden te stellen. De Democratic Union Party, May’s coalitiepartner uit Noord-Ierland stemt in ieder geval tegen. Ondertussen zijn er ook een paar ministers weggelopen. Bewindslieden maken in het Verenigd Koninkrijk deel uit van het parlement. Dat zijn dus evenzovele stemmen tégen de geplaagde premier.

Chaos Jeremy Corbyn had vanmiddag groot gelijk toen hij beweerde dat de regering in chaos verkeerde. Dat geldt echter niet alleen voor het kabinet. Ook in de samenleving groeit de verwarring naarmate de dag van de ongeorganiseerde Brexit nadert en het Verenigd Koninkrijk ineens buiten alle afspraken valt die de EU-landen met elkaar gemaakt hebben plus de daaruit voortvloeiende voordelen.

Eén ding staat als een paal boven water: de deelnemers aan het Brexit-referendum hadden er geen idee van wat de gevolgen zouden zijn van een nee-stem. Dat geldt trouwens net zo goed voor de voorstemmers. De kiezers hadden hoogstens een schetsmatig beeld van wat er na hun keuze allemaal zou gebeuren. Om de tuin geleid door volksmenners die beloofden dat de EU-contributies voortaan besteed konden worden aan allemaal mooie doelen (U kent dat wel van hier: de bejaarden liggen in hun eigen pis terwijl de centen naar Brussel gaan) – aldus in de maling genomen hadden zij geen idee van de enorme kosten die een Brexit met zich mee zou brengen. En evenmin van het feit dat de rest van de wereld er helemaal niet op zat te wachten om vrijhandelsverdragen af te sluiten met het aan de EU ontsnapte Verenigd Koninkrijk.

Tegelijk waren ze even vergeten wat een en ander voor Noord-Ierland zou betekenen dat net aan het opkrabbelen is van een verwoestende burgeroorlog. Nu zitten de Britten met de gebakken peren. Ze hebben de keuze tussen structurele schade aan hun economie en samenleving of een deal, die – aldus een boos parlementslid – van het Verenigd Koninkrijk een soort vazalstaat maakt. Andere smaken zijn er niet, zo ontdekten de topambtenaren en de politici die de ontvlechting van de EU en het Verenigd Koninkrijk moesten regelen. Zoals ze het in Engeland zeggen: you cannot have your cake and eat it too.

Daarmee hebben de tegenstanders van het referendum een machtig wapen in handen gekregen. Het is een vorm van misleiding om burgers te vragen “ja” of “nee” te zeggen tegen een voorstel waarvan zij onmogelijk de gevolgen kunnen doorzien. Daarmee worden zij immers niet tot zelfstandig kiezende burgers gemaakt maar tot marionetten van politieke oplichters, lobbyisten en avonturiers die het publiek met een aansprekende maar onjuiste voorstelling van zaken in hun zak willen steken.

Is dat ook werkelijk zo? Dat is werkelijk zo als de informatievoorziening aan de kiezers uitsluitend wordt overgelaten aan belanghebbenden en er geen onafhankelijke instantie bestaat die verifieerbare achtergrondinformatie geeft over de impact van de keuze. Die instantie zou wel gefinancierd moeten worden uit belastinggeld maar voor het overige een volstrekt onafhankelijk karakter dragen. Wij weten in Nederland precies hoe we dat moeten organiseren.

Ze dient die informatie ook op een toegankelijke voor leken begrijpelijke wijze te verstrekken zonder dat dit ten koste gaat van kwaliteit en diepgang. Wie denkt dat dit onmogelijk is, dwaalt. Een eeuw geleden zei de dichter Dér Mouw al waar het op staat: “Wie niet helder formuleert, denkt niet helder”.

Zonder zulke onafhankelijke informatievoorziening is het referendum niet de hoogste vorm van democratie maar de hoogste vorm van kiezersbedrog. Dat hebben de verwikkelingen rond  Brexit wel laten zien.