Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Catalonië plaatst de EU voor een nieuwe crisis

  •  
20-09-2017
  •  
leestijd 9 minuten
  •  
180 keer bekeken
  •  
SPAIN-CATALONIA-POLITICS-REFERENDUM

© ANP

Een onafhankelijk Catalonië is een lichtbaken voor wie zich nog meer zou willen afscheiden in het oude Europa, van de Italiaanse dromers over de Paduaanse republiek tot onze eigen Friezen
Ineens wordt de Europese Unie voor een nieuwe crisis geplaatst: het uiteenvallen van een lidstaat. In Spanje heeft de nationale regering vandaag een soort coup gepleegd om te voorkomen dat de Catalanen in oktober een referendum houden over onafhankelijkheid. De Guardia Civil viel op tal van plaatsen kantoren van de regionale overheid binnen om de stembiljetten in beslag te nemen. Ook werden een aantal kopstukken gearresteerd die de volksraadpleging moesten uitvoeren.
Het was ongetwijfeld bedoeld als een soort snelle actie die de Catalaanse separatisten met lege handen achter moest laten. Maar zo pakte het niet uit. In alle grotere plaatsen zijn woedende menigtes op de been gekomen die probeerden de Guardia Civil de pas af te snijden. De Catalaanse president Carles Puigdemont verklaarde onmiddellijk dat de nationale regering in Madrid in feite het zelfbestuur van Catalonië had geschorst: “Wij worden opgeroepen om op de eerste de democratie te verdedigen tegen een intimiderend en repressief regime”. Desnoods nemen de kiezers dan maar zelf een papiertje van huis mee.
Dat is méér dan streeknieuws, veel meer. Dat kan de fundamenten van de EU raken.
Tachtigjarige Oorlog Wat is de achtergrond van dit alles en wat hebben wij er mee te maken? Je zou kunnen zeggen dat wij onze Tachtigjarige Oorlog wel gewonnen hebben en de Catalanen destijds niet. Ook in Spanje is er veel verzet geweest tegen de pogingen van de monarchie om een eind te maken aan de traditionele rechten, vrijheden en privileges van regionale gemeenschappen en steden. Fueros heetten die rechten in het Spaans. Bij ons leidde een en ander tot opstand en uiteindelijk onze roemruchte Republiek der Zeven Verenigde Provinciën maar in Spanje behielden krachtfiguren als Karel V en Filips II (alsmede zijn boezemvriend Alva) de overhand. Daar werden opstandige gebieden tot gehoorzaamheid gedwongen. Niettemin is het verzet altijd blijven broeien. Zo poogden de Catalanen tijdens de Spaanse successieoorlog (1702-1713) hun oude rechten te herwinnen en toen kregen zij steun van onze Republiek. Allemaal tevergeefs. Bij de Vrede van Utrecht hadden ze het nakijken.
Enorme economische ontwikkeling In de negentiende eeuw begon een nieuwe bloeiperiode voor de Catalaanse taal en cultuur. Deze wederopleving werd geleid door intellectuelen die beïnvloed waren door liberalisme, nationalisme en later ook socialisme. Catalonië maakte tegelijkertijd een enorme economische ontwikkeling door, waarvan de schitterende boulevards rond de oude stad van Barcelona de erfenis zijn. Het zag er naar uit dat Catalonië onvermijdelijk naar een vorm van zelfbestuur zou toegroeien. Op zijn minst, maar daar maakte de dictator Francisco Franco een rigoureus einde aan.
Na een bloedige burgeroorlog van drie jaar (met de Catalanen aan de kant van zijn tegenstanders) vestigde hij een autoritair en reactionair regime met fascistische trekjes. Er was maar een vorm van nationale trots toegestaan: het Spaanse van Madrid en Castilië. Alle andere talen van het land, zoals het Baskisch, het Catalaans of het Galicisch, werden rigoureus uit het openbare leven verbannen. Het was strafbaar om Catalaanse opschriften aan te brengen of die taal op scholen te spreken.  Zowat de enige manier om de nationale eigenheid tot uitdrukking te brengen was op de tribunes als FC Barcelona speelde, vooral tegen Real Madrid, de club van Franco. De onderdrukking van de Catalaanse taal en cultuur duurde onverminderd voort tot de dood van de oude generaal in 1975.
Autonome gemeenschappen Het democratiseringsproces dat daarna op gang kwam, leidde tot de omvorming van Spanje tot een federale staat, die nog het meest lijkt op het huidige Duitsland met zijn zo autonome Länder, al hebben die minder bevoegdheden dan hun equivalenten in Spanje, de autonomías, de autonome gemeenschappen. Taal, cultuur en onderwijs vallen in Spanje onder deze gemeenschappen. Zo heeft in Catalonië het Catalaans een officiële status gekregen net als het Baskisch in Baskenland, het Galicisch in Galicië en het Valenciaans (in feite ook een vorm van Catalaans) in Valencia. Voor een deel van de burgers in de anderstalige regio’s gaat dat niet ver genoeg. Zij streven naar volledige onafhankelijkheid. De Baskische ETA heeft dat zelfs ook na de democratisering van het land nog gedaan met terroristische aanslagen.
De vraag is nu: wie willen die onafhankelijkheid dan en wat moet er dan gebeuren met nieuwe minderheden? In de loop der tijden zijn er miljoenen Spaanstaligen verhuisd naar de verschillende regio’s van het land, die dan ook allemaal eerder tweetalig dan eentalig zijn ook al speelt in Catalonië het Catalaans nadrukkelijk de eerste viool. Aan de andere kant is het een veeg teken dat het Catalaanse dagblad Avui het niet echt kon bolwerken tegen de traditionele Vanguardia, die in het Spaans bleef verschijnen. Concurrent El Periódico heeft een Catalaanstalige editie maar verschijnt ook nog steeds in het Spaans.
Ook zijn de regio’s economisch heel sterk met elkaar vervlochten. Er bestaat dan ook nogal een verschil tussen de nationale droom en de multi-linguïstische, multi-etnische werkelijkheid.
Toch hebben de verschillende vormen  van nationalisme (of regionalisme als je dat liever hebt) een heel ander karakter dan dat van laten we zeggen Forum voor Democratie. Het wordt sterk gevoed door herinneringen aan de onderdrukking uit de tijd van Franco. Het staat dan ook in de reuk van democratisch verzet en progressiviteit. De huidige president Puigdemont leidt een bont samenwerkingsverband van links-nationalistische partijtjes die allemaal voor de onafhankelijkheid zijn. Daarnaast wordt het nationalisme natuurlijk ook sterk gevoed door dommig vooroordeel zoals: ons geld wordt afgeroomd om armlastige en luie autonome gemeenschappen op de been te houden.
Gevaarlijke gok De centrale overheid in Madrid probeert het uit elkaar vallen van het land met alle middelen tegen te gaan. Dat komt voor een belangrijk deel omdat de regerende Partido Popular Spaans-nationalistische denkbeelden koestert. Ze accepteert het federalisme van het oude koninkrijk maar afscheiding is een stap te ver. Dit verklaart ook de harde actie die afgelopen woensdag is ondernomen. Premier Rajoy had de Catalanen herhaaldelijk gewaarschuwd dat een referendum over onafhankelijkheid onwettig was. Nu heeft hij de consequentie daaruit getrokken en is overgegaan tot handhaving van de orde.
Dat is een gok en een gevaarlijke gok. Het was nog maar de vraag of de meerderheid van de Catalaanse burgers daadwerkelijk voor het avontuur van de onafhankelijkheid zouden kiezen, ook gezien de belangen die voor hen op het spel staan als er ineens een harde grens loopt tussen hun familie en hun zakenpartners in andere delen van het land. Nu heeft Rajoy ongetwijfeld veel twijfelaars ervan overtuigd dat met Madrid geen goed garen is te spinnen. Op woensdag al was duidelijk dat de regering van Catalonië zich niet laat intimideren. Er is al het begin van een opstandige beweging. Het zal interessant zijn om te zien hoe de politie van de autonome gemeenschap, de Mossos, zich zullen opstellen tegenover de Guardia Civil. Hun commandant gaf hen de opdracht om tijdens nationalistische demonstraties zo voorzichtig mogelijk op te treden en alleen in uiterste nood geweld te gebruiken, iets wat deze martiale ordebewaarders van huis uit niet echt gewend zijn. Tegelijk zorgden ze voor een vrijgeleide van Guardia Civil-agenten die in het Catalaanse ministerie van Economische Zaken door demonstranten belegerd werden.
Belangrijk dilemma Voor de overige lidstaten van de EU doet zich nu een belangrijk dilemma voor. Wat vinden zij ernstiger, het uiteenvallen van Spanje of het verkrachten van de democratie door dat referendum tegen te gaan. Want verkrachten van de democratie is het ook al staan Rajoy en de regering in Madrid formeel-juridisch ongetwijfeld in hun recht. Het zal geen enkel land – ook Nederland – lukken om zich aan deze kwestie te onttrekken. Daarvoor zijn de lidstaten van de EU te nauw met elkaar verbonden.
De kwestie heeft het Europees Parlement al bereikt. Afgevaardigden van de Catalaanse en de Baskische nationale partijen hebben Frans Timmermans al gevraagd om actie te ondernemen tegen de ondemocratische verrichtingen van premier Rajoy. De parlementsleden van de PP wrijven hem juist onder de neus dat hun premier de rechtsstaat krachtig heeft gehandhaafd.
Het mooiste, het gemakkelijkste, het verkieslijkste zou natuurlijk zijn dat Catalonië gewoon zo’n referendum kan houden. Is het antwoord “ja”, dan volgt een zorgvuldige ontvlechting waarna de nieuwe republiek tot de EU toetreedt. Dat betekent een ongenadige hoeveelheid gedoe. Daarna mogen de Catalanen een eigen strijdmacht opzetten en een eigen buitenlandse dienst. Voor het overige blijft alles bij het oude. Nu, als men daar gelukkig mee is….laat ze.
Aan de andere kant: hiermee wordt wel een precedent geschapen. Het zou een enorme steun in de rug betekenen voor regionalisten in andere delen van de Europese Unie. Een onafhankelijk Catalonië is een lichtbaken voor wie zich nog meer zou willen afscheiden in het oude Europa, van de Italiaanse dromers over de Paduaanse republiek tot onze eigen Friezen. Er zullen zeker stemmen opgaan om Catalonië voor straf niet in de EU toe te laten vooral als de afscheiding pijnlijk is en Madrid moeilijkheden maakt. Daardoor is het mogelijk dat lidstaten van de EU recht tegenover elkaar komen te staan en er nieuw voedsel wordt gegeven aan het wantrouwen ten opzichte van Brussel, dat in zoveel landen maar blijft voortwoekeren.
Dat Catalonië kon wel eens in meer dan een opzicht een splijtzwam blijken.
Op straat dansen Catalanen graag de Sardana, tassen in het midden, om zo hun nationaal bewustzijn tot uitdrukking te brengen. Je kunt dit dagelijks zien voor de katheraal van Barcelona https://www.youtube.com/watch?v=XhK0BIZoyac
Een andere daad om het nationaal bewustzijn tot uitdrukking te  brengen is het bouwen van castells menselijke torens. Deze video duurt bijna tien minute maar is prachtig gefilmd. https://www.youtube.com/watch?v=hFZ3-5Ql65Y
Laatste ontwikkelingen: Premier Rajoy is woensdagavond op de televisie verschenen nadat hij eerst overleg had gehad met de sociaaldemocratische PSOE en de links-liberale Ciudadanos partij. Hij noemde het referendum van de Catalanen opnieuw illegaal. “Ga niet verder. Dit is in geen enkel opzicht wettig” riep hij de Catalaanse president Puigdemont toe. “Keer terug naar de wet en de democratie. Schep niet meer problemen bovenop de problemen die u al geschapen heeft. Laat de Catalanen in vrede hun leven leiden zonder vrees en zonder twist”.
De grote media in Madrid hebben geen goed woord over voor de houding van de Catalaanse premier Dat geldt niet alleen voor rechtse usual suspects zoals ABC of El Mundo maar ook voor de kritische en progressieve Pais. Dit blad noemt Puigdemont in een heftig commentaar een leugenaar. Zijn verklaring wordt regel voor regel ontleed. Het komt er echter op neer, dat Puigdemont in strijd met de wet handelt. El Pais benadrukt dat het Spaanse hooggerechtshof het referendum onwettig had verklaard en dat de Guardia Civil verscheen met een bevel in de hand van de rechtbank van Barcelona, de hoofdstad van Catalonië. El Pais vindt dit stuk zo belangrijk dat het ook een Engelse vertaling op de website heeft geplaatst. Lees het commentaar hier.
Podemos, de partij van de crisisslachtoffers in Spanje, werd door Rajoy niet geraadpleegd. De kwestie van het Catalaanse referendum heeft in de gelederen van deze partij tot veel verwarring geleid. Kopstukken van de Catalaanse sectie, Podem, hebben zich voor het referendum verklaard en partijleider Iglesias is blijkens allerlei uitspraken eigenlijk tegen. Als partij van de radicale basisdemocratie zou Podemos het referendum moeten gedogen. Aan de andere kant noemt een deel van de partij het onafhankelijkheidsstreven een project van de gevestigde (kapitalistische) orde in Catalonië om haar macht nog eens extra te bevestigen.
Uiteindelijk kwam Iglesias met een verklaring die kool en geit spaarde. Hij vraagt Rajoy zijn harde houding op te geven en in overleg te treden met de Catalaanse regering over een wel erkend referendum dat dan op een datum (lang) na 1 oktober zou moeten plaasvinden. Dat werd meteen afgewzen door Rajoy’s PP en Ciudadanos. Een parlementslid van die partij hief op de Spaanse televisie haar wijsvinger met flonkerende ring en noemde Podemos zelfs slippendraagster (eigenlijk muilezel) van de separatisten. Op donderdagochtend echter bleek El Periódico, de grootste krant van Catalonië er net zo over te denken.
In een geharnast commentaar riep het zowel Rajoy als Puigdemont met hun spierballengedrag op te houden en op zoek te gaan naar een politieke oplossing omdat het enige alternatief is een politieke treinramp. Ook de andere grote krant van Barcelona, de deftige Vanguardia, denkt in die richting. Ze geeft zowel de centrale regering als die van Catalonië de schuld van de huidige crisis, die – zo blijkt uit de massademonstraties – een veenbrand van volkswoede aan de oppervlakte heeft gebracht. Volgens La Vanguardia is dit geen moment voor straatpolitiek en korte termijndenken. Hier El Periódico en hier La Vanguardia. Het is de vraag hoe deze oproepen tot kalmte in het huidige verhitte klimaat zal vallen.
Donderdagochtend kwam de tweede man in de Catalaanse regering Oriol Junqueras (prachtige naam trouwens, heel wat anders dan bijvoorbeeld Han van der Horst) weer vrij. Hij behoorde tot de gearresteerden omdat hij het referendum moet organiseren. Junqueras klonk aangeslagen. De regering in Madrid had het spel veranderd, zei hij. Toch zal het referendum op enigerlei wijze doorgaan. De Spaanse regering ondertussen volhardde in zijn compromisloze houding en maakte Carles Puigdemont weer voor leugenaar uit.
In Barcelona gingen tienduizenden de straat op.
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.