CDA dé morele winnaar

Afgaande op de diverse exit polls strijden D66 en CDA om de eerste plaats bij de Europese Verkiezingen. Vooral voor het CDA is dit een geweldige opsteker. Op basis van deze voorlopige prognoses de belangrijkste conclusies en feiten op een rijtje.

Hoewel de opkomst met 37% opnieuw extreem laag te noemen valt, is er in weerwil van de voorspellingen geen verdere daling geweest ten opzichte van 2009. De laatste dagen werd zelfs rekening gehouden met een opkomst van rond de 30%.

Nooit eerder werd een partij bij landelijke verkiezingen de grootste met slechts 15% van de stemmen (slechts 22 zetels in de Tweede Kamer). Flauw gezegd: op de beoogde winnaar (D66) heeft slechts 5% van alle kiesgerechtigden gestemd (13.000.000 x 37% x 15% = 720.000).

D66 Mogelijk voor het eerst wordt D66 de grootste partij van Nederland. Mij persoonlijk valt de score een beetje tegen. D66 heeft bijna louter hoogopgeleide kiezers (die veel beter opkomen), heeft landelijk de wind mee en was (met GL) eigenlijk de enige echte pro-Europa partij. Bij de peilingen voor de Tweede Kamer scoort D66 gemiddeld zo’n 25 a 26 zetels en zelfs daar komt D66 nu niet aan. De conclusie van Pechtold (‘Nederland heeft overtuigend vóór Europa gestemd’) is met een opkomst van 37% aantoonbaar onzin. Het andere is wel waar: Nederland heeft ook niet overtuigend tégen Europa gestemd.

CDA Toch wel dé verrassing. Ze verliezen weliswaar ten opzichte van 2009 maar dat was nog voor de grote implosies van 2010 en 2012. Het CDA zal hier ongetwijfeld moed uit putten. Na de enorme afstraffingen in 2010 en 2012 werd even gevreesd voor een leven als splinterpartij. Maar nadat het CDA bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart al de grootste landelijke partij was geworden boeken zij nu wederom een bemoedigende uitslag. Het cliché van ‘bij een lage opkomst profiteert het CDA door haar trouwe achterban’ is, hoewel veelvuldig gebruikt, echt achterhaald. Het CDA is hard aan het verjongen, Buma doet het in de media steeds beter en het CDA begint voor veel rechtse kiezers weer een serieus alternatief voor de VVD te worden. Wat je in ieder geval kunt vaststellen is dat het CDA niet afgestraft wordt voor haar weigering toe te treden tot de constructieve oppositie.

PVV Geen partij waarbij je zo voorzichtig moet zijn over de geloofwaardigheid van exit polls als de PVV. Bij de exit poll voor TK2012 gaf Ipsos de PVV 13 zetels wat er uiteindelijk 15 bleken te zijn. De PVV wordt voorlopig ingeschat tussen de 12 en 13%. Het lijkt er dus wel op dat de PVV hoe dan ook gaat verliezen, al lijkt het verlies van 2 zetels erger dan de cijfers aangeven. In 2009 had de PVV met heel veel geluk 5 zetels (minste aantal stemmen per zetel) en nu lijkt het erop dat ze net geen 4e zetel zullen halen (en dus de meeste stemmen per zetel).  

Voor een deel heeft dit te maken met het thuisblijven van veel PVV kiezers. Ook is het goed mogelijk dat er aardig wat PVV kiezers zijn overgelopen naar de SP. Volgens mij heeft dit eerder te maken met het afkeuren van samenwerking met partijen als FN en VB dan met de personele problemen en de ‘minder minder’ uitspraak. Ook is het interessant om te onderzoeken of de potentiële PVV kiezers massaal zijn thuisgebleven uit onvrede over Europa of dat het ook te maken heeft met onvrede over gebeurtenissen binnen de PVV. Immers: In 2009 behaalde de PVV met een even lage opkomst een substantieel betere score. Al met al is het al de derde verkiezing op rij dat de PVV (fors) lager scoort dan zowel de PVV zelf als de peilingen en media hadden verwacht. Mogelijk gaat de steeds verdere afstand tot de macht hen nu toch opbreken. 

PvdA Met een score tussen de 9 en de 10% lijkt de PvdA weliswaar qua percentage wederom flink achteruit te gaan maar wel net de 3 zetels te behouden. Na de gigantische afstraffing van 2009 (van 7 naar 3 zetels) haalt de PvdA hiermee het laagste percentage ooit bij een landelijke verkiezing. Nog nooit zakte de PvdA onder de 10% en nog nooit werd de SP de grootste linkse partij. Toch is het verlies niet zo groot als voorspeld en zeker moreel is het voor Samsom belangrijk dat de PvdA in ieder geval qua zetelaantal gelijk blijft. Na de onheilspellende vooruitzichten is binnen de PvdA met angst en beven naar deze verkiezingen uitgekeken. Ook werd door menigeen (waaronder ikzelf) een kabinetscrisis na deze verkiezingen niet uitgesloten. Op het eerste gezicht lijkt het dat de PvdA (en dus het kabinet) gered is door de gong. Maar iemand die te vaak 8 tellen krijgt gooit op een gegeven moment vanzelf de handdoek.

VVD De VVD lijkt iets te winnen ten opzichte van 2009 en Rutte/Zijlstra zullen niet nalaten hierop te wijzen. Wijselijk zullen ze een vergelijking met de laatste landelijke verkiezingen (2012) achterwege laten want dan is het verlies echt dramatisch. Wat ook redelijk dramatisch is, is dat de coalitiepartijen (VVD-PvdA) samen net 20% van de stemmen halen tegen 60% in 2012 (ook in combinatie met de ‘constructieve’ oppositie komt men op hooguit 45%).

Toch is het knap dat alles intern bij de VVD zo rustig blijft. Het lijkt erop dat er niemand echt in paniek raakt van slechte peilingen en uitslagen. Zijlstra groeit in zijn rol, de achterban houdt zich relatief koest, de VVD groeit gestaag in de peilingen van De Hond en men straalt eensgezind uit dat het einde van de crisis in zicht is en dat dit vooral dankzij het stevige VVD beleid komt. Mocht de VVD met het aantrekken van de economie gaan klimmen in de peilingen en een meerderheid met D66 en CDA/CU  lijkt een realistisch scenario zou dat haar positie in het kabinet ten opzichte van de PvdA weleens (nog) sterker kunnen maken.

Al met al wordt het wachten tot zondag op de definitieve uitslag. (Een gotspe overigens) Dit lijken vooralsnog de bandbreedtes: D66 4 CDA 4 of 5 (Door lijstverbinding met CU-SGP mogelijk een restzetel naar CDA) PVV 3 of 4 VVD 3 SP 3 PvdA 2 of 3 CU-SGP 2 GL 2 PvdD 1 50 + 0 of 1