De competitie tussen The Beatles en Brian Wilson

Afgelopen maand verscheen de 50-jarige jubileumuitgave van Sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band , het iconische album van de Beatles. Over de zin en onzin van een nieuwe stereomix van een album dat zich 50 jaar geleden al bewees is nogal wat geschreven, maar de fantastische out takes maken een hoop goed. De jaren ’60 spreken ons ook nu nog onverminderd aan, en Sergeant Pepper is het ultieme album van dat decennium.

Dat had echter ook anders kunnen zijn: Beach Boy Brian Wilson, die komende week voor twee concerten naar Nederland komt, ervoer een loodzware druk om niet onder te doen voor The Beatles. In Paul McCartney, met wie hij slechts twee dagen scheelt, zag hij een soort kosmische tweelingbroer. Hoewel Wilson met het Beach Boys album Summer Days in 1965 een plaat had afgeleverd waar The Beatles nog veel van konden leren, was Wilson zwaar onder de indruk van het Beatles-album Rubber Soul en wilde daar iets nóg beters tegenover stellen. Dat werd uiteindelijk Pet Sounds, een voor de maatstaven van 1966 ongekend geavanceerd album. Stilistisch staat Pet Sounds behoorlijk ver van Rubber Soul , maar wat beide platen gemeen hebben is dat ze beduidend volwassener waren, zowel tekstueel als muzikaal, dan hun voorgangers.

Pet Sounds maakte op zijn beurt een enorme indruk op John Lennon en vooral Paul McCartney. Eén van de hoogtepunten van het album , ‘God Only Knows’ ziet laatstgenoemde nog steeds als het beste popliedje ooit. Behalve compositorisch vernieuwend was Pet Sounds ook baanbrekend qua studiotechniek, iets wat Wilson voortzette met de single ‘Good Vibrations’ uit oktober 1966, de duurste single tot dan toe. Wilson nam liedjes niet meer live in één stuk op, maar in modules, als ware het een film. Hij koos voor elk fragment de juiste studio, de juiste musici, de juiste apparatuur en brak daarmee radicaal met de ‘three minute popsong’ , die mede door hem zelf populair was gemaakt.

The Beatles waren rond de zelfde tijd ook begonnen zich te verdiepen in de mogelijkheden van de studio. Rubber Soul’s opvolger, Revolver (1966) is de eerste Beatles-plaat waarvan geen enkel nummer ooit door The Beatles zelf live werd uitgevoerd. Dit in verband met  teruggedraaide gitaarsolo’s, tapeloops en andere studiogimmicks die destijds niet live reproduceerbaar waren. Het sluitstuk van Revolver , ‘Tomorrow Never Knows’ bestaat op de zang na zelfs volledig uit loops en kan worden gezien als het eerste sample-based nummer, een voorloper van hiphop, en vooral triphop.

Kort na ‘Good Vibrations’ was Wilson begonnen aan zijn nieuwe meesterwerk SMiLE. Maar de werkdruk, de drugs die hij gebruikte om die te verlichten, en de tegenwerking door de platenmaatschappij en zijn bandleden bezorgden hem begin 1967 een zenuwinzinking. Toen The Beatles met ‘Strawberry Fields Forever’ weer een compleet nieuwe richting insloegen voelde Wilson zich totaal afgetroefd en zag geen mogelijkheid meer om zich te revancheren. SMiLE ging de ijskast in en tot overmaat van ramp besloot Capitol Records een rits matige demo’s van dat album wél uit te brengen, daarmee Wilson de nodige imago schade bezorgend.

Hoewel hij net als McCartney in het aanbevelingscomité van het Monterrey Pop Festival zat durfde hij daar niet op te treden omdat hij zich geïntimideerd voelde door ‘echte kunstenaars’ als Neil Young en Jimi Hendrix. Die laatste was bovendien op voorspraak van McCartney geboekt. Wilson’s broer Carl werd intussen gearresteerd wegens dienstweigering, wat echter niet doordrong tot de linkse hippies die de afwezigheid van The Beach Boys op hun festival uitlegden als bewijs van hun ‘rechtse oppervlakkigheid’. Evenmin bevorderlijk voor Wilson’s paranoïde gemoedstoestand was het zinnetje dat Jimi Hendrix uitsprak tijdens  ‘Third Stone From The Sun’:

So to you I shall put an end And you’ll never hear surf music again  …

Hoewel Wilson na 1967 nog een aantal mooie songs maakte was hij grotendeels uitgeschakeld. Dit tot grote teleurstelling van The Beatles en hun producer George Martin, al hebben zij er meer dan wie ook van geprofiteerd. Want hoewel Wilson het zelf betwijfelt is de kans aanwezig dat zijn meesterwerk dat van The Beatles naar de loef zou hebben gestoken als ‘dé soundtrack van de Summer of Love’. Dat SMiLE niet verscheen ondanks de veelbelovende aankondiging droeg echter wel bij aan de mystiek rond dat album die nog steeds velen bezighoudt, getuige onder meer de zeer uitgebreide Wikipedia pagina. ‘Good Vibrations’ verscheen uiteraard wel en voedde die mystiek, als een trailer voor een film die nooit zou verschijnen.

Begin deze eeuw begon Wilson tot ieders verbazing aan een comeback op de internationale podia en voerde hij zowel Pet Sounds als SMiLE integraal uit, met jubelende kritieken als gevolg. Wilson is inmiddels een stuk ouder en nog steeds afhankelijk van medicatie, maar zijn oeuvre staat live als een huis. Een aanrader dus.