Conservatieven, terug naar jullie reservaat!

Op 3 februari 2001 schreef Joshua Livestro in het NRC Handelsblad dat het conservatieve moment was aangebroken. Op zaterdag 26 augustus 2006 schreven Livestro en Bart-Jan Spruyt in dezelfde krant dat dit moment voorbij was. Het was tussen 2002 en 2006 niet gelukt een brede, conservatieve partij op te richten, die grote groepen kiezers aansprak.

Anno nu is het de conservatieven in Nederland nog steeds niet gelukt een eigen conservatieve partij te vormen. De PVV is te radicaal, daar wil Spruyt niet mee geassocieerd worden. De christelijke partijen willen zich niet opheffen en de VVD is officieel nog steeds een liberale partij. Het ziet er bovendien op dit moment niet naar uit dat er op korte termijn een conservatieve partij gevormd gaat worden. In die zin is het conservatieve moment inderdaad voorbij.

Het conservatisme is in Nederland echter niet dood, maar springlevend. Conservatieven hebben dan wel niet hun eigen partij, maar ze lijken na decennialang het onderspit te hebben gedolven, de overhand te hebben in de zogenaamde culture war . Conservatieve opiniemakers als Thierry Baudet, Joost Niemöller en Mariska de Haas hoor je overal. Ze hebben een uitgesproken mening en krijgen van bijna iedereen een platform. Baudet mag generaliseren over moslims in het NRC, Niemöller mocht zijn boek Het Immigratietaboe (gaap) gaan presenteren in het debatcentrum De Balie en De Haas zegt in nota bene de Maarten! dat media antichristelijk zijn en journalisten allemaal D66-stemmers (voor menig orthodox christen is antichristelijk en D66 hetzelfde).  

Maar wat is conservatisme eigenlijk? De term komt van het Latijnse conservare, wat bewaren betekent. Conservatieven willen tradities bewaren. Als de term zo neutraal geformuleerd wordt, is iedereen (tot op zekere hoogte) een beetje conservatief. Ook progressieve, kosmopolitische D66- en GroenLinks-stemmers, die immers de erfenis van de Verlichting (vrijheid, gelijkheid en broederschap) willen bewaren en zich daarom keren tegen discriminatie en opkomen voor mensenrechten. Interessant is dat de officiële godfather van het conservatisme, de uit Ierland afkomstige Britse politicus en schrijver Edmund Burke, een hele redelijke en gematigde politicus was. Hij was zelfs in sommige opzichten progressief. Zo was hij bijvoorbeeld voor de gelijkberechtiging van katholieken, die door het Anglicaanse Groot-Brittannië werden gediscrimineerd. Ook verdedigde Burke in het parlement de Amerikaanse opstandelingen in hun strijd tegen het Britse gezag. Burke was lid van de Whig-party die voor een sterk parlement was, niet van de koningsgezinde Tories.

Dat Burke als godfather van de conservatieven wordt gezien komt eigenlijk maar door één boek, het pamflet Reflections on the Revolution in France uit 1790, waarin de Brit zich keert tegen de Franse Revolutie. Burke hekelt het blinde vooruitgangsgeloof en het redeneren vanuit abstracte begrippen, zonder rekening te houden met de werkelijkheid. De inhoud van Burke’s boodschap was heel redelijk. Maar vanwege de ongemeen felle toon van het boek wordt Reflections als het geboorteboekje van het conservatisme beschouwd.

De echte godfather van het conservatisme is niet Burke, maar Joseph de Maistre. Hij wordt in de literatuur ook wel een reactionair genoemd. Het gaat reactionairen niet zo zeer om het bewaren van tradities, maar om een terugkeer naar een (mythische) situatie van vroeger. De Maistre zelf verlangde terug naar de tijd van het ancien régime , toen de inquisitie nog ketters vervolgde. Een bekende uitspraak van hem is: “Alle grote mensen zijn intolerant geweest, en dat is maar goed ook.” 

Nederlandse conservatieven willen niet het heden bewaren. Ze willen terug naar iets wat (misschien) ooit is geweest. Livestro schreef het – eigenlijk best wel leuke – boekje De Adem van grootheid, een heimwee naar de jaren vijftig toen Nederland nog netjes en fatsoenlijk zou zijn en iedereen bang was voor het communisme. Spruyt schreef een soortgelijk boek over dominee J.T. Doornenbal (1909-1975), een beminnelijke en bevindelijke predikant die de modernisering van de maatschappij met lede ogen aanzag en zich hiertegen in zijn eentje passief bleef verzetten.

Het blijft echter niet bij heimwee. Bij reactionair past passief verzet niet. Ze zijn activistisch. Ze voeren polemieken. Ze willen macht. Spruyt lijkt na zijn breuk met Geert Wilders in 2006 voor een passief conservatisme te kiezen, een conservatisme van ‘redden wat er te redden valt’. Veelzeggend is dat Spruyt tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 mensen opriep om CDA te stemmen. De weg van Spruyt is niet de weg die de meeste conservatieven in Nederland ingaan. Zij kiezen de weg van de confrontatie, de weg van offensiviteit en militantie.

Thierry Baudet, Joost Niemöller en Mariska de Haas zijn ware volgelingen van De Maistre. Ze willen terug naar die goede oude tijd, toen Nederland een onafhankelijke soevereine natie was, het christendom dominant was en orde en gezag werden gerespecteerd. Dat Nederland zijn onafhankelijkheid dankt aan een opstand tegen het wettige Spaanse gezag, dat het christendom voor hopeloos veel nationale verdeeldheid zorgde (de Reformatie, de Afscheiding, de Vrijmaking, enzovoort) en dat de Europese eenwording is begonnen in nota bene de jaren vijftig, dat vergeet men gemakshalve. Dát is ook een kenmerk van de ware conservatieven, de reactionairen, namelijk dat ze heel selectief in de geschiedenis kunnen shoppen. Tradities zijn in bijna alle gevallen invented traditions . Ook voor reactionairen geldt het progressieve motto van de door hun zo gehate soixante-huitards : l’imagination au pouvoir . 

Dat conservatieven (ik bedoel dus reactionairen) het in de media goed doen is een slechte zaak. Natuurlijk betwist ik niet hun vrijheid van meningsuiting. Iedereen mag haar of zijn mening hebben, hoe politiek incorrect dan ook. Maar niet alle meningen voegen wat aan het politiek-maatschappelijke debat toe. Opiniemakers die serieus beweren dat het ene geloof wel gelijke rechten mag hebben en het andere geloof niet, of die beweren zich te baseren op wetenschappelijke publicaties en vervolgens niet verder komen dan ‘Freud’, zulke opiniemakers verdient Nederland echter niet. Dat er een speciale opiniewebsite voor deze mensen is ontwikkeld, De Dagelijkse Standaard (van Joshua Livestro bij de weg), is helemaal prima. Maar dat kwaliteitsmedia zulke opinies een platform willen bieden, is iets waar we ons als samenleving over zouden moeten schamen.

Het is nu wel mooi geweest. Om met Wilders te spreken: “Genoeg is genoeg.” Conservatieven, terug naar jullie reservaat!

Volg Ewout Klei ook op Twitter