Coronacrisis laat goed zien waar populisten mee falen

Sterke leiders gezakt voor de test, kopte NRC dit weekend – de marshmallow-test, wel te verstaan: een test waarin kleuters moeten kiezen of ze nu meteen een marshmallow eten (‘Pluk de dag’) of wachten en er dan nog meer krijgen ( delay of gratification ). Je ziet er een paar in deze video.

Het is grappig en vertederend hoe ze worstelen met hun verlangen om de marshmallow meteen op te eten, en hoe ieder het op z’n eigen manier oplost. Op het oog een echt kleuter-dilemma, maar we kennen het allemaal: ongezond eten, een wijntje drinken, voor de tv hangen, of juist dat soort pleziertjes opzij schuiven om op langere termijn iets beters en belangrijkers te bereiken. (Mijn boek Je bent wat je doet gaat erover.) Het is voor ons allemaal lastig, ook voor politici. Vooral voor populistische politici, wordt nu duidelijk.

Geld, de marshmallow van volwassenen In het NRC-artikel wordt een parallel getrokken tussen het marshmallow-dilemma en de aanpak van corona: het is verleidelijk om snel te besluiten dat het gevaar van corona bezworen is en dat het allemaal wel meevalt, want dan kun je weer verder met geld verdienen, handel en economische groei; in mijn boek noemde ik geld de marshmallow van volwassenen, en economische groei de marshmallow van politici.

“Donald Trump is een groot kind dat die eerste marshmallow meteen zou opschrokken en daarna die van andere kinderen zou proberen te stelen”, zegt econoom Paul Krugman. Maar het zit ook in de aard van de burgers: mensen willen niet thuis blijven, ze willen hun baan of hun bedrijf behouden, dus ze willen liefst doorgaan op de oude voet. In Nederland zien we dat ook aan de Viruswaanzin-beweging en de reacties van populistische partijen. Populisten willen populair zijn, dus ze spelen in op de wensen van burgers. “Daarom zijn ze ook zo slecht gebleken in het aanpakken van de coronacrisis, een crisis die niets dan grimmig nieuws oplevert – dood, economische verwoesting en de inperking van vrijheden.”

In landen met populistische leiders – Trump, Bolsonaro, Poetin, Johnson, López Obrador – worden de feiten over corona dan ook liefst verdoezeld. Dat gebeurt op verschillende manieren. Zo zien we dat Trump de verontrustende cijfers toeschrijft aan het feit dat er in de VS veel getest wordt, hoewel Fauci heeft gewaarschuwd dat de stijging daar niet mee te verklaren is. Het liefst zou Trump waarschijnlijk helemaal niet meer testen, dan ziet het er veel beter uit. Hij is gewend dat hij onwelgevallige feiten gewoon van tafel kan vegen: fake news. Maar uiteraard heeft die quick fix, die snelle marshmallow, een keerzijde. Als je het niet serieus neemt slaat corona heviger toe, met als gevolg dat de schade veel groter is dan wanneer je direct goede maatregelen had genomen. NRC: “Het toont dat er geen keuze is tussen óf volksgezondheid óf economie, maar dat ze elkaar aanvullen. Hoe beter de virusaanpak, hoe sneller de economie weer kan draaien.”

Sjoemelen met feiten Nederland doet het een stuk beter met de aanpak van corona, maar vergis je niet: als het gaat om natuur, milieu en klimaat doen onze politici net als Trump: cijfers en berekeningen aanpassen zodat er in de ‘echte wereld’ minder maatregelen nodig zijn. Het gebeurde met PAS en stikstof uitstoot – en het dreigt opnieuw te gebeuren, want het kabinet doet niets met de adviezen van commissie Remkes over de langere termijn; en het gebeurde onlangs weer, met een sjoemeltruc bij de berekening van stikstof om wegen te kunnen verbreden (nog zo’n marshmallow: asfalt).

Bij corona zien we snel en duidelijk wat het gevolg is van dit soort kleutergedrag. Maar hetzelfde geldt voor het verdoezelen van ongewenste feiten over klimaatverandering, stikstof, biodiversiteit en insectensterfte. Bij deze ongemakkelijke waarheden duurt het langer voordat ze zich ten volle openbaren, maar wanneer ze dat doen zullen de gevolgen grootschaliger en heftiger zijn, zeggen deskundigen. En duurder. Dus ook hier geldt: wanneer we nu adequate maatregelen nemen, is de economie op termijn beter af. De gevolgen van de klimaat- en stikstofcrisis kosten ons nu al veel meer dan we ooit voor mogelijk hielden toen we adequate maatregelen voor ons uitschoven als kleuters. En hoe langer we wachten, hoe duurder het wordt.

Kleuterkabinet Wij mogen ons hier gelukkig prijzen dat de corona-aanpak van kabinet Rutte relatief volwassen is, in de zin van: tijdelijk ongemak verdragen en offers brengen om op termijn beter af te zijn. Maar wat betreft de planeet hebben ook wij in Nederland met een kleuterkabinet te maken en een kleuterclubje in Europa. Zo bleek afgelopen week dat de EU de bijen nog altijd niet wil beschermen tegen landbouwgif en miljoenen wil uitgeven om varkensvlees te promoten bij jongeren. Economie en geld vóór klimaat, milieu, biodiversiteit. Laten we hopen dat de coronacrisis op tijd volwassenen maakt van onze politici.