Corrupte politici

Afgelopen week publiceerde Vrij Nederland een lijst met politieke corruptiezaken. Helaas is dit maar een deel van een veel groter probleem. Het probleem is niet alleen dat er politici zijn die doen wat niet mag. Het probleem is ook dat er heel veel mag. Het goede nieuws is: wat er mag dat beslist u uiteindelijk, de kiezer. Een nieuw wetsvoorstel over partijfinanciering staat momenteel online, ter inzage voor iedereen.

Wat mag er dan allemaal? Neem nu de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen. Bij die campagne mag elke organisatie en elk bedrijf anoniem ongelimiteerd geld geven aan een lokale partij. Reken maar dat donateurs daar gunsten voor terugkrijgen. Van een lokale partij, maar misschien ook landelijk. Via een lokale afdeling kun je immers de kas van een landelijke partij onbegrensd spekken. In Nederland mag dat allemaal. Niemand die het te weten komt.

Vriendenprijsje “Stem Limburgs! Frans Weekers.” Aldus een 35 meter hoge reclamezuil langs de A73 bij Roermond in de weken voor de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Toenmalig staatssecretaris Weekers (VVD) zei niet te weten wie dit betaalde. Het bleek partijgenoot Jos van Rey te zijn, momenteel verdacht van corruptie en verkiezingsfraude. De directeur van de eigenaar van de zuil is een voor corruptie veroordeelde ex-ambtenaar. Van Rey betaalde een vriendenprijsje. Gewoon, omdat het kan.

Ook dit is namelijk toegestaan. Wel moet van elke donatie aan een landelijke partij vanaf €4.500 de naam en vestigingsplaats worden gepubliceerd van de persoon, de organisatie of het bedrijf waarvan de gift afkomstig is. Maar er is geen maximum aantal giften per donateur. Zorgwekkend is dat er ook geen onafhankelijk toezicht op is. Verder is de maximale sanctie op overtreding slechts €25.000. Op te leggen door de minister van Binnenlandse Zaken. Die zelf ook weer lid is van een partij.

Bovendien kunnen landelijke partijen deze wettelijke plicht omzeilen door aan hun lokale afdelingen te laten betalen. Nieuwe wetgeving is bijna klaar, maar momenteel gelden nauwelijks regels over lokale giften. Riskant, want burgers en ondernemers zijn afhankelijk van lokale politici voor vergunningen. De Raad van Europa en Transparency International bekritiseren regelmatig onze gebrekkige wetgeving over lobbypraktijken en partijfinanciën.

Schandalen Giften aan partijen komen bovenop rijkssubsidie. Zo ontvangt de VVD jaarlijks ongeveer 3,5 miljoen euro belastinggeld. Daarnaast haalde de VVD zo’n 1,2 miljoen aan donaties op voor de campagne van 2010 en 2,5 miljoen in 2012. Bij PvdA en CDA liggen deze bedragen bijna even hoog. De herkomst van die giften is onbekend: namen van donerende organisaties en bedrijven zijn nauwelijks te achterhalen, want destijds gold de huidige regelgeving nog niet.

Schandalen rondom partijfinanciering zijn in Nederland dan ook nauwelijks voorgekomen. Immers, waar geen regels zijn kunnen ze ook niet worden overtreden. In Duitsland daarentegen sneuvelde 15 jaar geleden al de carrière van Helmut Kohl vanwege overtreding van partijfinancieringsregels. Kohl was destijds net afgetreden na 16 jaar premierschap. Als een partij dezelfde praktijken hier in Nederland had gebezigd, had er geen haan naar gekraaid.

Andere landen kennen zulke schandalen ook. Voorbeelden zijn Frankrijk en Italië. In Frankrijk kwamen zelfs presidenten als Chirac en Sarkozy in de problemen vanwege illegale campagnegelden. In Italië waren de onthullingen begin jaren ’90 zo gênant dat niemand zich meer wilde associëren met de twee grootste partijen in het land, de Christendemocraten en de Socialisten. Beide verdwenen van het politieke toneel; veel partijleden belandden in de cel.

“Anti-PVV-wet” In Nederland is het vooral de PVV die toezicht onnodig vindt. De huidige wet is door die partij weggezet als “anti-PVV-wet”. De PVV is de enige grote partij die geen subsidie toucheert. Tot 1 mei hoefde de partij om die reden vrijwel niets te melden over waar zij haar geld vandaan haalde. De schimmigheid rond de gulle gaven aan de PVV was de andere partijen een doorn in het oog. Dat lijkt ook de reden dat die partijen de partijfinanciering opeens op de schop namen.

De vorige keer dat de discussie over partijfinanciering fel oplaaide was in een vergelijkbare situatie, in 2002. Ook toen was er een outsider, de Lijst Pim Fortuyn (LPF), die forse anonieme donaties ontving. Snel verdubbelden andere partijen de subsidies aan zichzelf. Toch had de LPF in de campagne van 2003 méér te besteden dan alle andere partijen – dankzij anonieme giften. Prompt kondigde vicepremier Johan Remkes (VVD) een nieuw wetsvoorstel aan.

Van dat voorstel werd jarenlang weinig meer vernomen. De LPF verdween, en daarmee ook de drang bij andere partijen om inzage te geven in hun financiën. Maar zodra de Groep-Wilders –later omgedoopt tot PVV– op het toneel verscheen was die drang helemaal terug. De andere partijen verhoogden opnieuw hun eigen subsidies en vroegen weer om scherpere regels voor private financiering. Want waar haalde de PVV haar geld vandaan? Nog steeds is dat geheim.

Het dwarsliggen gaat de PVV namelijk goed af. Rutte-I kwam zijn gedoogpartner te hulp: als hun “veiligheid” in het geding is mogen donateurs anoniem blijven. Toenmalig PVV-Kamerlid Hero Brinkman had eerder doodleuk aangekondigd dat hij zulke gaten in de wet zou gaan misbruiken: “Via mazen in de wet zullen we de gekozen anonimiteit van Henk en Ingrid beschermen.” Dat hoeft nu niet eens, omdat er al een gat in de wet zit: gewoon lokaal laten betalen, niemand die het ziet.

Dus wie betaalt de campagne in uw gemeente? In ruil waarvoor? Het wordt tijd voor meer openheid.

Mijn dank gaat uit naar Dr. Laurens Dragstra, Prof. Petr Kopecký, Dr. Paul Lucardie, Prof. Remco Nehmelman en Dr. Philip van Praag voor hun nuttige opmerkingen bij het schrijven van dit stuk.