Cultuurangst of angstcultuur?

“You will not replace us!” scandeerden witte nationalisten tijdens hun fakkeloptocht in Charlottesville enkele weken geleden. Zij demonstreerden daarmee hun angst voor vervanging van de Amerikaanse cultuur door culturen die nieuwe migranten en vluchtelingen met zich meebrengen uit het Midden-Oosten, Afrika en Zuid-Amerika. Een angst die zich als een inktvlek verspreidt over Amerika, gevoed en gefaciliteerd door rechtse denkers, politici, opiniemakers en andere cultuurdragers.

Diezelfde witte nationalisten riepen ook “Jews will not replace us” en gingen zowel verbaal als fysiek tekeer tegen Afro-Amerikanen. Joden en Afro-Amerikanen wonen al eeuwen in de VS en zijn inmiddels een onderdeel van het culture DNA. In elk denkbare vorm dragen ze bij aan de maatschappij, zelfs als staatshoofd. Willen de witte nationalisten de Amerikaanse cultuur met terugwerkende kracht zuiveren van Joodse en Afrikaanse invloeden, of is hier meer aan de hand?

Een dag na de gebeuternissen in Charlottesville schreeuwde Geert Wilders op twitter “Onze bevolking wordt vervangen. Genoeg is genoeg.” En Sybrand Buma vorige week nog: “Onze traditie, onze cultuur en onze waarden zijn zo mooi, die geven we niet op, die mogen we niet laten verwateren. We horen ze te versterken en uit te dragen”. Willen zij de Nederlandse cultuur redden van verdunning door niet-Westerse migranten en vluchtelingen? Of speelt ook hier iets anders mee?

Nederland is al eeuwenlang een migratieland. Het heeft wel vaker migratie en vluchtelinggolven meegemaakt die resulteerden in angst voor vervanging van de eigen cultuur. De geschiedenis wijst uit dat angst voor cultuurvervanging voornamelijk heerst bij de onderklasse. Meestal maskeert die een andere existentiële angst, namelijk dat laaggeschoolde banen worden opgevuld door goedkope krachten uit andere delen van de wereld.

Maar nu zijn het in Nederland ook de bovenklassen die de culturele angst propageren. Met namen rechts-conservatieve denkers, politici en opiniemakers zoals Paul Cliteur, Thierry Baudet en Syp Wynia. Zijn ook zij bang om hun sociaaleconomische positie en hun privileges te verliezen?

Want er wordt weliswaar alom geroepen dat integratie van migranten en vluchtelingen in Nederland is mislukt, zoals veel statistieken bevestigen, maar verscholen in de statistieken zijn allerlei integratiesuccessen. Successen die de samenleving niet breed, maar wel diep penetreren. In de wetenschap, politiek, media en bedrijfsleven nemen migranten en (oud)vluchtelingen steeds hogere en meer invloedrijke posities in die een weg effenen voor andere nieuwkomers.

Daar waar in het verleden de onderklasse in Nederland zich bedreigd voelde door de opkomst van goedkope krachten die vluchtelingen en migranten waren, lijkt nu de bovenklasse de hete adem te voelen van goed geïntegreerde en capabele migranten en vluchtelingen. De angst die hieruit ontstaat is een sociaal-economische en niet een culturele. En misschien wel het ultieme bewijs dat integratie van migranten en vluchtelingen in Nederland aan het lukken is.