D66'er tegen het referendum

Vandaag kom ik uit de kast als een tegenstander van het referendum. Het is een grote stap, wellicht niet voor de mensheid maar wel voor een D66-lid als ik.

Eigenlijk wist ik in 2005 al dat ik tegen het referendum was, toen de Nederlandse bevolking in meerderheid tegen de Europese Grondwet stemde. Tijdens het Nederlands referendum over het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa kon je alleen kiezen tussen ‘ja’ of ‘nee’. Voor nuance was geen plaats.

Tegenstanders van de Europese Grondwet – Geert Wilders, de SP en de ChristenUnie – voerden een populistische campagne die een beroep deed op angstgevoelens. De angst dat Nederland in het grote Europese verband zou verdwijnen en dat nationale verworvenheden op de toch zouden komen te staan. Op de SP-poster ‘Weet waar je ja tegen zegt’ stond heel Europa afgebeeld, behalve Nederland dat door de zee was verzwolgen. Om Nederland te beschermen tegen de tsunami van Europese eenwording moesten de dijken worden verhoogd. Alleen dan zou worden voorkomen dat er meer marktwerking zou komen in zorg en onderwijs, dat er te veel Brusselse zeggenschap kwam over ons sociaal beleid, dat ons leefmilieu werd verwaarloosd, dat dieren nog meer werden mishandeld (!), dat de Nederlandse grondwet werd gedegradeerd, dat er een peperduur Europees leger kwam, dat we nog meer Brusselse bureaucratie kregen en een ondemocratisch en ondoorzichtig Europa.

De Nederlandse regering zag de anticampagne met lede ogen aan en besloot daarom, op kosten van de belastingbetaler, een informatieve folder te verspreiden die de burger zou moeten overtuigen dat je vooral voor moest stemmen. Deze paternalistische actie versterkte het wantrouwen bij veel burgers alleen maar. Ze kregen het gevoel dat Europa hen werd opgedrongen, dat er sprake was van een snood complot om Nederlanders hun vrijheid af te pakken. Ook regeringspartij VVD blunderde, door een reclamespotje te maken met beelden over de Holocaust en de val van Srebrenica, met als impliciete boodschap dat deze rampen alleen kunnen worden voorkomen door de Europese eenwording. Het filmpje was zo controversieel, dat de partij het nooit heeft uitgezonden. Aan een ‘ja’-stem droeg het in ieder geval niet bij. 

Nederland stemde massaal nee. Dat de nieuwe Europese Grondwet Europa democratischer had kunnen maken, dat wilden veel burgers niet begrijpen. Uit een onderzoek van opiniepeiler Maurice de Hond bleek bovendien, dat mensen ook tegen hadden gestemd omdat ze tegen het kabinet-Balkendende II  waren, of tegen de toetreding van Turkije tot de Europese Unie, twee onderwerpen die helemaal niets met de Grondwet te maken hadden. De onderbuik had gewonnen van de ratio.

Het recente voorstel van David Cameron, in Groot-Brittannië een referendum te organiseren over de vraag of de Britten nog in de Unie willen blijven, lijdt aan hetzelfde euvel. Het is weer een keuze tussen ‘ja’ of ‘nee’. Toch zitten er meer haken en ogen aan zijn voorstel.

De zaken worden allereerst gecompliceerd vanwege het feit dat het de bedoeling is dat het referendum er pas in 2017 komt en misschien afgeblazen wordt, als Labour in 2015 de verkiezingen zou winnen. Voordeel is dat de Britten nog vier jaar de tijd hebben om een genuanceerde mening te vormen en het populisme zo misschien minder kans krijgt. Maar er zit een addertje onder het gras: het referendumvoorstel van Cameron is indirect natuurlijk ook bedoeld om de parlementsverkiezingen van 2015 te winnen. Cameron houdt de Britse kiezers een wortel voor: stemmen jullie in 2015 op mij, dan geef ik jullie de mogelijkheid om in 2017 over jullie lot in Europa te beslissen.

Van belang is voorts dat Cameron het door hem aangekondigde referendum binnen de Europese verhoudingen gebruikt als pressiemiddel bij de onderhandelingen. Hij wil dat Groot-Brittannië meer bevoegdheden terugkrijgt. Als er een akkoord komt waarin dat gebeurt, dan zal Cameron van harte voor de Europese Unie stemmen. Zo niet, dan dreigt Cameron dus met het uittreden van Groot-Brittannië uit de Unie, iets wat veel Europese landen liever niet willen. Het gaat Cameron in de eerste plaats dus niet om het versterken van de stem van het Britse volk, maar om het verstevigen van zijn eigen machtspositie, in Groot-Brittannië en in Europa.

Het voorstel van Thierry Baudet cum suis in het NRC Handelsblad om ook in Nederland een referendum te houden heeft met meer democratie ook weinig te maken. Het is een aanval op de Europese eenwording. De bedoeling is dat we gaan stemmen over de vraag, of we het eens zijn met het pad van ‘federalisering’ van Barroso en Van Rompuy. Vervolgens stellen ze een serie misleidende vragen:

Willen zij geleidelijk hun democratische zeggenschap verliezen en opgaan in een federale Europese staat – die ons de mogelijkheid ontneemt de fundamentele beslissingen over onze toekomst zelf te nemen? Willen zij dat het parlement in Den Haag een soort Provinciale Staten wordt – een orgaan dat over de uitvoering of de details van beleid gaat, maar niet over de grote politieke vragen? Of willen zij dat de EU hervormd wordt tot een bescheiden organisatie die ruimte laat voor de diversiteit van de lidstaten en slechts hun onderlinge handelsbetrekkingen faciliteert, zonder politieke ambities?

Op al die vragen antwoorden we allemaal nee, zelfs (in bepaalde kringen notoire) Eurofielen als Sophie in ’t Veld en Guy Verhofstadt. Dat meer Europese eenwording ook gepaard kan gaan met een Europees Parlement dat meer bevoegdheden heeft, en dat gewoon door ons gekozen is en dus democratisch is, dat wil de Bende van Baudet niet begrijpen. De economische crisis en de problemen met de euro, waarover we absoluut niet lichtzinnig moeten doen, wordt met beide handen aangegrepen voor een neo-nationalistisch project, waardoor we nog veel verder verdwalen. Waar het referendum bij Cameron wordt misbruikt om zijn machtspositie te verstevigen, daar wordt het referendum door Baudet cum suis misbruikt voor ideologie. Geen referendum dus.

Wat dan wel? Om de democratie in Europa te versterken moeten de bevoegdheden van het Europees Parlement worden vergroot, zodat wij Europese burgers tijdens de Europese Verkiezingen echt wat hebben te kiezen. Daarnaast moeten er niet alleen goede afspraken komen, maar moeten de lidstaten ook gedwongen kunnen worden zich hieraan te houden. De les van Griekenland is: dit is eens en nooit weer. Uit de geschiedenis van het Nederlands referendum over het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa valt dezelfde les te leren.

Het laatste boek van Ewout Klei is: Klein Maar Krachtig, Dat Maakt Ons Uniek