De actualiteit van de kiezers van Bristol

Puur bij toeval, dat denk ik tenminste, liep ik de afgelopen weken twee keer tegen de rede aan die de Engelse conservatief Edmund Burke in 1774 hield voor het district Bristol dat hij in het parlement vertegenwoordigde. Tot zijn kiezers zei hij: ‘Het parlement is niet een bijeenkomst van ambassadeurs van verschillende en vijandige belangen, belangen die zij moeten dienen, als een behartiger en een advocaat, tegen andere belangen en advocaten; maar het parlement is een debatterende verzameling van één natie, met één belang, namelijk dat van het geheel – waar niet lokale belangen de gids zouden moeten zijn, maar het algemene goed, dat voortkomt uit de algemene rede van het geheel. U moet inderdaad een lid (van het parlement) kiezen; maar als u hem hebt gekozen is hij niet het lid van Bristol maar een lid van het parlement.’

De tekst is een klassieke verwoording van het vraagstuk of je als parlementariër je afgevaardigde bent van die kiezers of hen vertegenwoordigt met een eigen verantwoordelijkheid voor het geheel. Het is meer dan een nuance verschil. Het is de essentie van parlementaire democratie en de basis van ons systeem. Er staat niet voor niets in de grondwet dat leden van ons parlement gekozen zijn zonder last of ruggespraak en hun eigen gang kunnen gaan.

Deze afweging is belangrijk op verscheidene niveaus die van belang zijn voor de Nederlandse politiek. Om te beginnen heeft het te maken met een klacht die ik al heel lang op onze parlementariërs heb. Ze zijn tegenwoordig gespecialiseerde hulpjes van de grote baas of bazin, veel meer dan individuen met een bepaalde overtuiging die het algemeen belang proberen te dienen. Dat komt door politieke partijen, die in het oorspronkelijke systeem helemaal niet bestonden. Het komt ook door onze op de topdogs gericht mediacratie die er nu voor zorgt dat u nauwelijks parlementsleden kent. Zij lopen in de pas van de partijlijn.

Dat zag je na de formatie van Rutte/Wilders, je zag het bij D66 over Kunduz – geen weerspiegeling van de achterban of zelfs de mening van de individuele leden (voor zover ik weet heeft niemand er ook maar iets over gezegd) maar de mening van de top. Binnen GroenLinks nam ten minste één lid zijn verantwoordelijkheid serieus en werd er ten minste gedebatteerd. Zo gaat het niet alleen met Kunduz, zo gaat het met veel onderwerpen, soms met alle onderwerpen zoals in de verzameling individuen in de Partij van het Verbieden die formeel een eigen verantwoordelijkheid hebben maar die hebben ingeleverd bij de grote leider.

Hoewel ons systeem formeel dualistisch is, is de praktijk een andere. Parlementsleden zitten nu aan tafel in de achterkamer van het Catshuis om een regering overeind te houden die, strikt genomen, zijn eigen verantwoordelijkheid zou moeten nemen en het parlement een plan zou moeten voorleggen. Zoals het nu gaat bedisselen twee kamerleden (maximaal, namelijk bij de zogenaamde gedoger, de rest doet het met één Kamerlid) alles voor hun hele parlementaire groep. Iedereen gaat straks door de pomp. Niet dat er geen overleg is, maar een eigen verantwoordelijkheid is een andere. De twee zogenaamde dissidente CDA’ers hebben laten zien dat ook die beleden verantwoordelijkheid als het er op aankomt een wassen neus is.

Maar laat ik niet te veel in de partijpolitiek blijven hangen. Het is een probleem dat veel verder strekt dan de ongelukkige constructies van het moment. Er is een probleem met ons systeem. Parlementsleden zijn op de lijst gezet door partijen die steeds minder mensen vertegenwoordigen. Meer keuze is er niet. Als je geen partlijlid bent, omdat je daar niet aan wilt doen of geen van de geboden clubjes interessant vindt, dan heb je niets te zeggen. En als je wel lid bent, dan heb je in de meeste partijen nog steeds weinig tot niets te zeggen (de PVV is geen uitzondering).

Het gevolg is dat volksvertegenwoordigers dat niet zijn. Ze zijn de keuze in ondersteuning van de leiders (D66, VVD, CDA) of van een congres dat per se op ieder even nummer een vrouw wil of voldoende Turkse of Marokkaanse Nederlanders. Van de meeste leden hoor je niets. Ik vond het frappant dat toen het lijstje van fractieleden van de PvdA verscheen, in verband met een binnenshuis verkiezing die onterecht en misleidend een buitenverkiezing is geworden, ik daarvan bijzonder weinig mensen kende. En ik mag wel zeggen dat ik bovengemiddeld over dit soort dingen lees.

Geen wonder dat burgers weinig voeling hebben met de mensen die hen formeel vertegenwoordigen. Sommige mensen vinden dat een goede zaak, ik niet. Het ondermijnt betrokkenheid, leidt of tot apathie of tot zinloze en redeloze zweefpartijen die kiezers steeds maar wat anders laten proberen, tot ze over iedereen ontevreden zijn. Dat soort populisme, door sommigen bezongen of bepleit, lijkt me een slechte zaak. We hoeven niet meer ongeschoolde arbeiders, Jantje Smit liefhebbers of Telegraaflezers in de kamer. We moeten daar mensen hebben die het algemeen belang, ook dat van deze mensen, vertegenwoordigen.

Zoals zo vaak heb ik het antwoord niet op zak maar één van de voorstellen die langskwamen, namelijk afgevaardigden kiezen op basis van het aantal stemmen dat ze op de lijst krijgen, klinkt me aardig in de oren. Maar bovenal vereist het dat de partijen mensen kiezen die breder zijn dan dienaren van het partijbelang. Een brede deskundigheid en gezond verstand en goede kwaliteiten in het communiceren met een achterban zijn belangrijker dan, laten we zeggen, specialist zijn in het lezen van begrotingen, de thuiszorg of het speciaal bijzonder onderwijs.

Het algemeen belang. Waar hoor je er nog over? Overigens werd Edmund Burke bij de volgende verkiezingen gewipt door de kiezers die zijn voorkeur voor vrijhandel niet in het lokale handelsbelang vonden. Maar het loont de moeite om weer eens goed over ons systeem na te denken.