De backlash van de Arabische Lente

Bij het begin van de Arabisch Lente sprak ik wel over een verlate Democratische Revolutie. Wat in meerdere Arabische landen plaatsvindt, gebeurde in Europa, los van de Franse Revolutie van 1789 en de Reactie erna, immers al vanaf 1870 (of bij ons al vanaf 1848).

De journaliste Rena Netjes zegt na haar vlucht uit Egypte wegens een dubieuze aanklacht bij Pauw en Witteman: ‘Onafhankelijke journalisten zijn eigenlijk vogelvrij in Egypte’. En: ‘Overal kun je klappen krijgen en ook de mannetjes van de geheime dienst duiken steeds op en je weet nooit wie je verlinkt’.

De burgeroorlog in Syrië met duizenden doden is natuurlijk veel erger, ook al hebben de ‘rebellen’ met hun keuze voor tegengeweld dit over zichzelf afgeroepen. Oorlog trekt bovendien ‘terroristen’ aan, zoals ook tot op vandaag in Irak door de contraproductieve westerse militaire interventie van 2003. Herhaalt de geschiedenis zich bij de strijd om het delen van de macht, een van de idealen van de ‘progressieven’ in de jaren ’70 in Nederland?

Westerse verlegenheid Doordat de Franse Revolutie van 1789 op een gegeven moment bloedig ontaardde, kwam de militair Napoleon aan de macht en was er lang de ‘Reactie’. In Libië, waar milities momenteel de dienst uit maken, zie je nu eenzelfde situatie. In Egypte opereerde het democratisch gekozen Morsi-bewind niet bloedig, maar haar tactische fouten leidden niettemin tot een militaire coup, die het Westen in verlegenheid brengt.

Dat de VS dit alles door de vingers zien, geeft te denken. Het Westen deed dat ook toen er in Turkije in de vorige eeuw regelmatig coups waren en doet dat helaas ook nu premier Erdogan om maar aan de macht te blijven daar de rechtsstaat ernstig aan het terugdraaien is. Dat Al-Sissi recent in Rusland voor $2 miljard aan wapens kocht voor het Egyptische leger, illustreert hoe kwetsbaar het Westen zich in deze maakt(e).

De backlash in vele Arabische landen zou overigens indirect de recente terugslag van de Turkse premier Erdogan kunnen hebben beïnvloed, zoals voorheen zijn hoopvolle democratisering vanaf 2000 mede een inspiratiebron was voor de Arabische Lente.

Blij In het Midden-Oosten, – denk aan Attatürk, Nasser, Saddam Hoessein en Mubarak -, is er overigens maar al te vaak een seculiere militaire elite die neerkijkt op de ‘eenvoudige’ (vrome) meerderheid, ja deze zelfs vaak onderdrukt. Dat Egypte in deze weer terug bij af is, valt te betreuren, maar behoort als backlash blijkbaar tot het langzame proces van democratisering. Zeker als hervormers te weinig de effectiviteit van de strategie van Gandhi in de vingers hebben. Dat Saoedi-Arabië een autocratie blijft en daarin door het Westen en de Europese wapenindustrie (die jaarlijks 4 miljard euro aan wapens exporteert naar dat land) worden gestijfd, is ook een tegenslag. In Tunesië is er na onrust stabilisatie, maar blij word ik van Marokko, dat recent een nieuwe grondwet invoerde en nu – ook volgens arabist Jan Jaap de Ruiter, die er recent was -, een ongekende vrijheid van meningsuiting ervaart.

Dr. Hans Feddema is antropoloog, oud-docent VU, publicist, vredesactivist en net terug van een onderzoeksmissie in het Midden-Oosten