De beursgang van Ziggo roept veel vragen op

Kabelbedrijf Ziggo gaat naar de beurs met laatste inschrijving op 20 maart tot 16:00 uur. Opvallend is: “Vijf bestuurders kunnen gezamenlijk tussen de 51 en 57 miljoen euro aan aandelen verzilveren.” (de Volkskrant 10 maart p21). Bedrijfsleiders van zulke grote bedrijven dragen een grote verantwoordelijkheid. Een tegemoetkoming voor hun zorgen en harde werken in deze hectische tijden is begrijpelijk, maar zoveel? Mark Rutte verdient toch echt minder.

Het bedrijf is bovendien in oorsprong ontstaan uit collectief kapitaal. Aan de wieg van Ziggo stond het in 1935 ingerichte gemengde bedrijf van de overheid en de omroepverenigingen, de Nozema , via de leden met dubbeltjes bij elkaar gesprokkeld. Wie op Wikipedia terugzoekt van Ziggo naar Casema naar Nozema ziet het spoor van de verschillende modeverschijnselen over de tijd, van collectieve bemoeienis naar privatisering, naar Brits-Amerikaanse investeringsmaatschappijen, naar nu de beursgang en “cashende” bestuurders. Hoe kan het toch dat collectief en zuinig bezit verandert in Wild West taferelen met rijk binnenlopende individuen? Was Nozema destijds een kunstmatig monopolie opgelegd door wetgeving en moeten we blij zijn met de nieuwe vrijheid voor het particulier initiatief, of was de Nozema een goed idee en zijn we de weg kwijtgeraakt?

We zagen zo’n privatisering eerder bij de PTT naar KPN, waarin voormalig D66 staatssecretaris Wim Dik teveel risico nam maar toch een vertrekregeling van naar verluid 3 miljoen euro kreeg, met daarna de nog veel grotere verrijking door Ad Scheepbouwer. Het doet denken aan de zaak van de Stichting Het Parool, ontstaan in de verzetsjaren, de overname door beleggingsfonds Apax, het debacle, zie de verzuchting van Reinjan Mulder over PCM-Meulenhoff, de vertrekpremie van 1,5 miljoen euro voor Ben Knapen , de huidige staatssecretaris voor Europa en ontwikkelingssamenwerking.

Een alternatief voor het kapitalistisch bedrijfsmodel is de coöperatie, bekend via de Rabobank. Hier zouden abonnees van Ziggo ook lid van de coöperatie zijn, met dus stemrecht. Het beleid van het bedrijf wordt bepaald door de voorkeuren van de abonnees. Het maken van winst is niet persé nodig wanneer geen investeringen gedaan worden. De leden van de coöperatie verschaffen het kapitaal, krijgen daarover dividend, maar dit vertaalt zich in de lagere jaarlijkse bijdrage. De leden moeten er wel op letten dat de bedrijfsleiders de kosten niet uit de hand laten lopen. Een coöperatie zou ontstaan wanneer de abonnees van Ziggo de aandelen gaan opkopen, tegen naar schatting tussen 16,5 en 18,5 euro per stuk, voor 175 miljoen aandelen, circa 45 aandelen of 800 euro per aansluiting. De coöperatie had ook kunnen ontstaan wanneer de vorige eigenaren niet “gecashed” hadden door Nozema van de hand te doen. Wat eenmaal geprivatiseerd is komt niet snel terug.

In het kapitalistische model wordt de winst voorop gesteld. De aandeelhouders willen niet de diensten van het bedrijf maar rendement op het ingelegde kapitaal. In dit model wordt niet geloofd aan de methoden van de coöperatie om de bedrijfsleiders scherp te houden en worden alle kaarten op het winstmodel gezet. De bedrijfsleiders krijgen winstuitkeringen om ze te stimuleren de inkomsten hoog en de kosten laag te houden. Zolang het bedrijf winstgevend is kunnen de bedrijfsleiders via klantenonderzoek proberen een sterke concurrentiepositie op te bouwen. Wanneer klanten weinig alternatieven hebben omdat geen ander kabelbedrijf in de straat actief is dan kan de prijs van de abonnementen verhoogd worden. Is er voldoende concurrentie, bijv. in de grensgebieden met andere kabelaars, dan betaalt de abonnee misschien aanvankelijk minder dan bij een strak geleide coöperatie maar moet dan wel bijdragen aan de vereiste winst. Het bedrijf zal schulden aangaan bij banken om nieuwe investeringen te doen, en door die hefboomwerking wordt het verloop van de winst grilliger. Vreemd genoeg zal toch dividend over winst worden uitgekeerd ook al zijn er schulden bij banken aangegaan (die eigenlijk eerst afgelost zouden moeten worden om van echte winst te spreken). Als het bedrijf verliesgevend wordt zijn de bankleningen vaak nog gedekt door het resterend kapitaal en valt de last op de aandeelhouders. Vaak is het de kleine belegger die de aandelen duur zal kopen en goedkoop verkopen, en door speculanten uitgekleed wordt.

Anderen hebben al vaker geschreven over de “exhibitionistische” beloningen voor de top van het bedrijfsleven of voor onze topvoetballers en entertainers. Ik heb me daar altijd terughoudend in opgesteld. Mijn onderzoek richtte zich vooral op staathuishoudkunde, belastingen en arbeidsmarkt. Gezien mijn beperkte kennis over die enorme beloningen ben ik zodoende terughoudend t.a.v. conclusies. De aandelenmarkt is door zijn opmars en crashes natuurlijk wel interessant geworden en ik heb inmiddels wel voldoende gelezen om vragen te stellen.

En de beursgang van Ziggo roept bij mij veel vragen op. De economische theorie noemt de voor- en nadelen van de verschillende bedrijfsmodellen. Hoe het in de praktijk uitpakt is geen gesneden koek. In de laatste decennia heeft de Westerse wereld vooral gekozen voor privatisering, gevoed door de neoliberale ideologie die uit Amerika is komen overwaaien. Een coöperatie is echter ook een vorm van privatisering in de zin dat de overheid op afstand staat. Zouden NS-reizigers wellicht naast hun kaartje ook geen stemrecht mogen hebben? Het lijkt zinvol meer tijd te nemen om in rust en met betere argumenten te besluiten hoe we onze samenleving vorm willen geven. Eerder adviseerde ik dat het parlement meer onderzoek zou kunnen doen. De marktordening en mogelijkheden voor coöperaties zou een goed onderwerp kunnen zijn.