De communicatiecrisis rond corona

Onze noodsituatie heeft volgens burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam drie kanten. In het Algemeen Dagblad zegt hij : “Dit is een coronacrisis, gezagscrisis en een gedragscrisis”. Hij vergat er nog eentje: het is een communicatiecrisis.

Zijn woorden geven daarvan blijk. In hetzelfde artikel kondigt Aboutaleb nieuwe maatregelen aan. “En het zal niet leuk zijn”. Over wat er dan in het vat zit, laat hij zijn burgers in het ongewisse. Hij wacht, aldus het AD, de stappen van het kabinet af.

Deze zondag heeft op het Catshuis een informele brainstorm plaats gevonden van de bij de crisis betrokken ministers met tal van deskundigen op allerlei gebied. Ook Eric Wiebes en Wopke Hoekstra waren aanwezig, evenals economen en de bekende directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau Kim Putters. Die verscheidenheid bewijst dat men heel wat van plan is. Maar wat in het Catshuis gezegd werd, bleef ook in het Catshuis. De Telegraaf vermoedt dat het nogal over mondkapjes ging.

Op maandagochtend begon het grote speculeren in de media. Zou de maximale groepsgrootte verder worden verkleind? Moeten kappers en kelners zich voortaan tooien met mondkapjes en/of spatschermen? Wordt het registreren van gasten in de horeca nu echt verplicht gesteld? Is het afgelopen met de speciale regionale maatregelen of nog niet?

Zo worden op grote schaal angst en onzekerheid gezaaid. Het schijnt dat er dinsdag een persconferentie wordt gehouden met Rutte, De Jonge en wie weet nog meer. Dan pas wordt duidelijk welke klappen vallen, waar en op wie in het bijzonder.

Ministers en burgemeesters zouden een stuk van de heersende onzekerheid weg kunnen nemen door gewoon open te zijn over de agenda van hun vergaderingen en hun twijfels in plaats van het volk te trakteren op een cliffhanger waarna het tot de volgende aflevering van de grote persconferentieshow moet wachten. Daardoor komt een ongefundeerde geruchtenstroom op gang die schadelijk is voor het vertrouwen van de bevolking. Hoe dat proces werkt kun je nalezen in een oude klassieker, The Psychology of Rumor van Alport en Postman . Waar over iets dat wezenlijk is voor het dagelijks leven, onzekerheid bestaat, gaan mensen dit gat opvullen met vermoedens. Die krijgen vervolgens de status van absolute waarheid. Voorbeeld: wat deden Wiebes, Hoekstra en Kim Putters zondag op het Catshuis? Wat moeten we van die combinatie denken? Putters is deskundig over de reactie van de bevolking op maatregelen van de overheid en de stemming in het land. Hoekstra en Wiebes zullen er wel gezeten hebben om de definitieve ineenstorting van de economie te voorkomen. Die combinatie belooft niet veel goeds. Zoals mijn moeder het zou zeggen: we kunnen weer een rokkie uittrekken. Niet voor niets zegt Sjoerd Sjoerdsma van de regeringspartij D66 bij Goedemorgen Nederland: “Niet ieder bedrijf kan gered worden”.

Juist in deze tijd hoort elke spin doctor The Psychology of Rumor op zijn nachtkastje te hebben.

Aan de ene kant is er die contraproductieve zwijgzaamheid, aan de andere kant het bestraffend toespreken van de burger. Alle ellende komt door het slordig gedrag van Jan met de Pet en Anna met de handtas. Kijk maar naar die voetbalhooligans en de Middelburgse biljartnozems, hoogbejaarde mannetjes die niettemin door de politie uit hun stamcafé moesten worden gezet.

Leraren met een ordeprobleem riepen dat ook: “Ik heb de tijd. Jullie hebben het allemaal zelf in de hand. Jullie hebben het allemaal aan jezelf te wijten!” Het was in de klas al hét recept voor langdurige chaos. Dat geldt voor deze crisis ook.

Dan is er nog een derde karakteristiek van de coronacommunicatiecrisis: de mantel der liefde in combinatie met de vermoorde onschuld.

Zondagmiddag was burgemeester Theo Weterings van Tilburg bij Buitenhof te gast. Hij zei: “Wij van de driehoek dachten: ‘Als we die gasten nou naar een ruim plein lokken, dan blijft het allemaal binnen de perken. Nou, we hebben leergeld betaald. Dat eens maar nooit weer. Dit is een goede les geweest. Natuurlijk had dit nooit mogen gebeuren”. O wacht, dat zei hij helemaal niet. Hij verdronk presentator Twan Huys zowat in een weinig samenhangende woordenstroom waaruit het volgende op te maker viel: de beelden van het supportersfeest hadden een veel grotere impact gehad dan ze konden vermoeden. En de beslissing was weloverwogen genomen, al pakte het allemaal anders uit  dan verwacht. De burgemeester wekte de indruk dat hij zich vooral druk maakte over de imagoschade voor hemzelf en Tilburg.

Vervolgens schoof een tweede hotemetoot aan, Edwin Boel, die leiding geeft aan het “Landelijk Coördinatieteam Diagnostische Keten”. WAT? Dat zijn nou die teststraten op afgelegen industrieterreinen.

Net als Weterings had Boel iets uit te leggen. Hij improviseerde gedurig op hetzelfde thema: ze hadden met zijn allen de afgelopen maanden toch zo hard gewerkt. Des te erger dat het met die teststraten zo’n zootje werd, zou je dan denken. Al dat ongerichte ploeteren blijkbaar. Maar Boel geloofde echt dat hij er zo mee wegkwam.  Ook hij zocht een belangrijk deel van de schuld bij die onverlaten van burgers: zonder symptomen lieten zij zich testen.

Wat de Nederlanders nu van hun bestuurders te horen krijgen zijn uitvluchten, bezweringen, berispingen en vage dreigementen met “maatregelen die niet leuk zijn”.

Dat creëert net als de genoemde geruchtenstromen een grondzee van wantrouwen.

De enige remedie is de kaarten op tafel. Niemand verwacht onfeilbaarheid van bestuurders. We zijn allemaal door dit virus overvallen. We moeten gezamenlijk de schouders eronder zetten. Alleen zo komen we zonder al te grote schade door deze noodsituatie heen. De burgers hebben er dan recht op zonder omhaal te worden geïnformeerd over wat mis gaat en waarom. En wel onmiddellijk, zonder dralen, zonder omtrekkende bewegingen, zonder mantels der liefde, zonder doekjes voor het bloeden en zonder praatjes voor de vaak. Ze moeten tegelijk de kans krijgen zich voor te bereiden op maatregelen die hun bewegingsvrijheid of hun broodwinning treffen. Laat burgers daarom niet wachten zoals nu weer gebeurt rond die persconferentie van Rutte en consorten. Anders vergroot je alleen maar de gezags- en de gedragscrisis, waar Aboutaleb op wijst.

Aanvulling: maandagochtend kondigde het kabinet aan Dat Rutte en de Jonge diezelfde avond een persconferentie geven en wel om 19.00 uur. Men wacht dus niet tot dinsdag. En dat is zonder meer een verbetering te noemen.