De ene moslim is de andere niet

In het publieke debat dat momenteel plaatsvindt over de aanpak van radicalisering en de Syriëgangers wordt aan de lopende band met termen gestrooid. Begrippen als ‘radicaal’, ‘extremist’, ‘fundamentalist’, ‘salafist’, ‘jihadist’ en ‘terrorist’ komen aan de lopende band voorbij. Veelal worden ze op een hoop gegooid, onder de noemer ‘radicale moslims’.

Deze praktijk is echter bijzonder problematisch. In de eerste plaats omdat het voor het voldoende begrijpen van het fenomeen radicalisering belangrijk is om bekend te zijn met de verschillende termen, en een goed onderscheid te kunnen maken tussen de verschillende begrippen. Daarnaast is het vooral van de aanpak van radicalisering en het afreizen naar Syrië cruciaal dat niet alles op een hoop wordt gegooid, mensen over een kam worden geschoren en onterecht gelabeld en in een hoekje geduwd worden.

Salafisme De overgrote meerderheid van de fundamentalistische moslims in Nederland kunnen gerekend worden tot de stroming van het salafisme. Dit is een puriteinse stroming binnen de soennitische islam die terug wil keren naar de tijd van eerste Ummah, moslimgemeenschap, om te leven zoals de vroege Ummah leefde. Het salafisme wordt met name vanuit de Golfstaten actief gepromoot en gefinancierd in Nederland, en de invloed van de salafistische beweging in Nederland is dan ook groeiende.

En dat is niet het minst het geval omdat deze beweging eigenlijk heel Nederlands is. Weliswaar botst zij op veel punten met de waarden die we tot de Nederlandse cultuur rekenen, maar de beweging is in veel opzichten wel degelijk homegrown. Het overgrote deel van de Nederlandse salafisten is in Nederland geboren, inclusief veel van de voorlieden van de Nederlandse afdeling van salafistische bewegingen als bijvoorbeeld Hizbut Tahrir, een beweging die in Nederland op vreedzame wijze streeft naar de omverwerping van de democratie en het oprichten van een islamitische staat.

Hun bijeenkomsten worden gehouden in het Nederlands, hun lectuur is in het Nederlands, hun websites zijn in het Nederlands en zij spreken niet alleen de Nederlandse taal, maar hebben ook feeling met wat er gebeurt in de Nederlandse samenleving. Op die manier zijn zij beter in staat om jonge moslims hier te begrijpen en te beïnvloeden, dan veel meer gevestigde, mainstream moskeeën en islamitische organisaties in Nederland, die hun voorgangers in veel gevallen nog steeds uit Turkije en de Arabische wereld importeren.

Dit is een van de redenen waarom de salafistische beweging in Nederland groeiende is. Een deel van de jonge moslims die in Nederland geboren is voelt zich hier sneller thuis dan in de Moskeeën en organisaties die opgericht zijn door de eerste generatie migranten. Hierdoor neemt de groei van de fundamentalistische islam dus toe, ten koste van de mainstream.

We moeten echter waken niet direct de aanname te maken dat deze groei een directe bedreiging vormt voor onze democratie en samenleving. Het is absoluut van belang om het onderscheid te maken tussen vreedzame fundamentalistische moslims, en de radicale, extremistische en terroristische. Drie hoofdstromingen Binnen het salafisme heb je drie hoofdstromingen, met daarbinnen ook verschillende varianten: als eerste is er de a-politieke variant waarin men zich terugtrekt uit de samenleving. Deze is vergelijkbaar met orthodoxe christenen op de Bible-belt. Daarnaast heb je de politieke variant, waarbinnen men streeft naar het stichten van een islamitische staat, maar met vreedzame middelen. Organisaties als Hizbut Tahrir passen in deze categorie. En tot slot heb je het gewelddadige, jihadistische salafisme, waar de Syriëgangers, diegenen die wij geradicaliseerde moslims noemen, onder vallen. Deze groep is wel degelijk een bedreiging voor onze samenleving, omdat zij bereid is haar doelen met geweld na te streven.

Een fundamentalistische, salafistische, moslim is niet direct geradicaliseerd. Hij of zij kan op vreedzame wijze leven, zich aan de wet houden en onderdeel zijn van deze samenleving zonder dat dit een probleem vormt. Maar deze groep is ook vatbaar voor radicalisering. Binnen de salafistische stroming kan er ook sprake zijn van een glijdende schaal: van a-politiek wordt men politiek en uiteindelijk jihadistisch. Ook vreedzame organisaties als Hizbut Tahrir zijn actief bezig om jongeren te radicaliseren en op te zetten tegen de Nederlandse overheid en samenleving. Zij verwerpen weliswaar geweld, maar stellen wel dat islam en democratie niet samengaan en dat je alleen moslim kunt zijn in het kalifaat. Als je jongeren op dat pad brengt dan moet je er niet van opkijken als ze uiteindelijk eindigen in de armen van de IS.

Maar laten we er ook voor waken hen niet in die armen te duwen. Het is daarom belangrijk om het onderscheid tussen de verschillende stromingen die fundamentalistisch islamitisch Nederland kent te blijven maken. Diegenen die bereid zijn om zich aan de wet te houden en op vreedzame wijze net als elke andere Nederlandse burger een plekje in onze samenleving in te nemen. Diegenen die met vreedzame middelen naar het einde van de democratie streven zullen we ook met de middelen die onze democratie ons biedt, en dan met name via het publieke debat, moeten bestrijden. En voor diegenen die geweld wensen te gebruiken om hun politiek-religieuze doelen te realiseren hebben we de lange arm van de wet.

Laten we elke persoon in dat proces op zijn of haar individuele ideeën beoordelen, en proberen te voorkomen dat we mensen onnodig te snel labelen en daarmee niet alleen van onszelf, maar ook onze samenleving en de idealen waar wij voor staan, vervreemden.