De Europese klassenstrijd en het moreel vacuüm

Toen ik de serie Borgen zag had ik al zoiets: wat grappig hoe totaal en onoverbrugbaar anders die landen zijn die hier maar een paar honderd kilometer vandaan liggen. Buiten de Nederlandse staatsgrenzen is er maar een handje vol politici waarvan ik het gevoel heb dat ze mijn begrippenstelsel delen, dat ik op ze zou kunnen stemmen. Obama komt een eind, Cameron soms, doch meestal niet. Paradoxaal genoeg krijg ik alleen door types als Tsipras en Varoufakis enig vertrouwen in het concept ‘internationale staat’. (Interessante afkorting zou dat trouwens opleveren….)

Bij Europa vraag ik me steeds vaker af: Wat is slechter, het concept EU? Of kun je de uitvoering ervan gewoon niet over laten aan de mensen die nu de touwtjes in handen hebben? Ik ben de mening toegedaan dat het niet (alleen) aan de uitvoerenden ligt, het concept zelf is verkeerd. Want de bedoeling van de eenwording is het overbruggen van tegenstellingen die de Europese lidstaten eigen zijn. Daarvoor is het essentieel dat veranderingsgezinde groepen die binnen lidstaten een minderheid vormen, samen gaan werken met vergelijkbare groepen in andere lidstaten.

De mogelijkheid die Brussel ze biedt om via een omweg, buitenom, toch voorstellen aangenomen te krijgen vreet echter aan de moeizaam tot stand gekomen cohesie binnen lidstaten. Langzaam maar zeker zien we in die lidstaten een nieuwe klassenstrijd ontstaan, tussen enerzijds diegenen die blij zijn met globalisering en diegenen die daar slechts de hinder van ondervinden. Die desintegratie is riskant, met het oog op de uitdagingen die wij de komende eeuw het hoofd zullen moeten bieden, van klimaatverandering tot massa-immigratie tot nieuwe militaire dreigingen.

Waar leiders van links tot rechts zich vroeger lieten leiden door een naar spruitjes riekend algemeen Hollands normen- en waarden besef is dat besef nu niet langer algemeen, en ook niet Hollands. Mij persoonlijk maakt het niet uit of het Brits, Hongaars of Marokkaans is, zolang het maar algemeen is. Want anders krijgen we automatisch een situatie waarbij wetten en regels niet voortkomen uit de gemeenschap, maar van boven worden opgelegd en dus democratische legitimiteit missen. Zonder die democratie zijn we echter nergens. Of in ieder geval zijn we dan ons zelf niet. Als er al een collectieve Europese identiteit bestaat dan is het dat hier, op dit continent, de democratie ontstond.

Ik verklaar het verschil in ‘gut feeling’ tussen mij en de meerderheid van de pers over Varoufakis daaruit, dat zij lijken te behoren tot de pro-Europese klasse met een sterk door management-denken beïnvloed referentiekader. Binnen dat kader is Varoufakis (nb een Fellow in Cambridge) een amateur en zijn bevolkingen en hun mening een bedrijfsrisico. Ik hoor steeds vaker hoogopgeleiden, zonder ook maar de minste gêne openlijk anti-democratische uitspraken doen. Vandaar waarschijnlijk dat opmerkingen als Wolfgang Schäuble’s “Verkiezingen veranderen het beleid niet” nauwelijks de verontwaardiging teweegbrachten die ik had verwacht.

Maar ik zelf ben veel meer beïnvloed door een andere normen- en waarden: Een mengeling van Jezus, Marx, Kuifje en The Beatles denk ik. En voor mij is zo’n Varoufakis een soort Robert Kennedy meets Robin Hood, Tijl Uilenspiegel en Zorro, Asterix en Obelix niet te vergeten. Eigenlijk best wel internationaal. Volgens mij kun je in alle Europese landen voorbeelden vinden van volkshelden die de perverse solidariteit van arm met rijk aankaarten. Het is dat soort verhalen dat onze leiders tot inspiratie hadden kunnen dienen.

Het is jammer dat Europa zelfs wat we wél gemeen hebben niet weet te verheffen tot een algemene moraal. Want het volk is zo eng en gevaarlijk als je het zelf maakt. En dit Europa creëert een boos volk dat vroeg of laat z’n gram zal komen halen. Door welke normen en waarden zal het zich dan laten leiden? Bij de afwezigheid van een elite die sámen met hen een volk wil zijn, zullen ze zelf hun eigen moraal ontwikkelen, en daar binnen zullen andere referentiekaders ontstaan en een andere elite. En in de wijken waar zij heersen zal de gemeente dat niet doen. En Brussel al helemaal niet. En als ze iets nodig hebben zullen ze het halen, precies zoals dat nu omgekeerd al gebeurt.

In dit sociale rottingsproces zijn we al zover gevorderd dat ik mijn hart vast houd voor de dag dat de Euro implodeert en het morele vacuüm dat dan ontstaat.