De hedendaagse drang tot in- en uitsluiting

Deze zomer werd het dilemma van de kwetsende en uitsluitende benamingen allochtoon, Marokkaan of Turk weer actueel. De directe aanleiding vormde de bijdrage van de ombudsvrouw van de Volkskrant, Annieke Kranenberg, over de relatie van deze termen met het wij-zij-denken. Ze bepleitte de consequente doorvoering in haar dagblad van de streepjes-Nederlander, analoog aan het Amerikaanse koppeltekenmodel: Turkse-Nederlanders, Marokkaanse-Nederlanders. Primair gaat het hier immers om Nederlanders met een niet-Nederlandse achtergrond.

De ombudsvrouw vertelde dat ze regelmatig door briefschrijvers op de vingers wordt getikt. In de trant van ‘of alleen blanke personen over een Nederlands paspoort beschikken’ of ‘altijd leuk om te horen dat je niet thuishoort waar je geboren bent’. Ook ik heb, met collegiale groet, in het vroege voorjaar met Kranenberg gemaild. Mijn aanleiding vormde een razend interessant artikel in de bijlage VONK over hoe het bestuur in Nederland wordt bedreigd, aan de hand van interviews met de burgemeesters van Gilze en Rijen en Heusden. De eerste geeft daarin het voorbeeld van een Turkse wethouder die in 2010 bij de verkiezingen net buiten de boot viel, en in 2013 lijsttrekker van de PvdA poogde te worden aan de hand van stemmen van Turkse mannen die zich enkel voor dat doel hadden aangemeld bij de partij.

Mijn ongenoegen vormde niet zozeer de aantijging, ook al was wederhoor op zijn plaats geweest, maar de manier waarop deze Turkse-Nederlanders weg werden gezet. Ik schreef: “Ze is geen Turkse wethouder, dat is apert onjuist. Ze heeft wellicht twee paspoorten maar daardoor is ze nog geen Turkse wethouder.” En: “Die Turkse mannen in het verhaal zijn vast niet uit Turkije gekomen om met haar samen te spannen, maar zijn ook gewoon Nederlandse staatsburgers, wellicht net als zij met twee paspoorten.” De ombudsvrouw reageerde instemmend. Ze was al langer met dit onderwerp bezig en ze broedde op een voorstel hoe de eigen berichtgeving zowel nauwkeuriger kan als recht kan doen aan de realiteit. Haar oplossing is daar: de streepjes-Nederlander.

Privileges Net als de Vlaamse krant De Morgen kreeg ook de Volkskrant kritiek over zich heen. De realiteit zou er niet door veranderen. Ik moest in dit verband denken aan de uitspraak van Halleh Ghorashi, hoogleraar diversiteit en integratie aan de Vrije Universiteit, in een interview met mij over het volkomen ‘witte’ kabinet Rutte, de blauwrode coalitie van VVD en PvdA. ‘Een van de privileges van mensen die privileges hebben is dat ze die privileges als vanzelfsprekend ervaren.’

Het is een houding die er volgens haar toe leidt dat degenen die tot die geprivilegieerde groep behoren die privileges als vanzelfsprekend ervaren. En dat degenen die er geen deel van uitmaken en dat ter discussie stellen, wordt verweten dat ze de rol van slachtoffer aannemen. Ghorashi:

Op die manier worden alleen immigranten pleitbezorger van het idee dat zij de macht willen delen met de ‘witte’ bevolking. Dat is te beperkt voor een brede maatschappelijke discussie.

De hoofdredacteur van De Morgen zei het in 2012 in een statement op de voorpagina als volgt: Je kan niet een beetje allochtoon zijn, het is erbij of er niet bij horen.

In- en uitsluiting In de kern gaat dit debat niet enkel over een preciezere beschrijving van bevolkingsgroepen, het bewuster nadenken daarover, maar over de hedendaagse drang tot in- en uitsluiting. Een orde waarbinnen, aldus de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben, niet voor iedereen dezelfde plek is. Hij brak, zo leerde het zomernummer van De Groene Amsterdammer me, eind jaren negentig internationaal door met een originele analyse van de westerse politiek: moderne politiek is een aaneenschakeling van uitzonderingstoestanden. Hij neemt radicale standpunten in en zoekt naar de radix, de wortel van het probleem. In zijn beleving is historisch bewustzijn dan ook essentieel. Maar wat me vooral trof was de gedachte dat het westerse denkkader ons weliswaar helpt om de wereld om ons heen in kaart te brengen, maar dat het dat wel doet met een selectie van categorieën. En dat dat van invloed is op onze vrijheid. Kortom hij stelt hier net als Ghorashi de vraag aan de orde hoe groot die selectie is, en hoe vanzelfsprekend. En welke andere manieren om naar de wereld te kijken daardoor aan ons voorbij gaan.

Het dilemma van de kwalijke uitsluitingsmechanismen als allochtoon, Turk of Marokkaan wordt zo ontmaskerd als een uiting van onze historische manier van denken: in tegenstellingen. Met andere woorden: pas als we ons realiseren hoe diepgeworteld de hedendaagse problemen zijn, kunnen we een nieuw denken ontwikkelen. Een taak die Agamben opdraagt aan de nieuwe generatie. Dat mag zo zijn, maar ik zou met Ghorashi pleiten voor een brede maatschappelijke discussie. Ik voorzie niet dat er een nieuwe, in dominantie ‘witte’ generatie van politici met die visie op zal staan in Nederland. We moeten gezamenlijk aan de slag; het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De bundel Profanaties van de Italiaanse filosoof Agamben is recent in het Nederlands uitgekomen. Het is geen gemakkelijke kost, maar voeg het toe aan uw lijstje nog te lezen boeken.

Dit stuk is overgenomen van nieuwwij.nl