De intelligentie van de gewone mensen: leve het volk!

Het stuk ‘Van populist tot totalitair dictator, zo doe je dat!’ verdient een vervolg. Het is al weer meer dan veertig jaar geleden dat ik een part time baantje had bij Folia Civitatis, het wekelijks nieuwsblad voor de Universiteit van Amsterdam. Wij probeerden zo eerlijk mogelijk verslag te doen van de mooie en de lelijke dingen die aan onze alma mater gebeurden en dat leverde menig protestbrief op. Professoren, docenten en studenten toonden hun ontevredenheid en voegden daar te vaak aan toe dat een bepaald onderwerp helemaal niet in Folia Civitatis thuishoorde en dat we erover behoorden te zwijgen. Zij kregen dan een gebeeldhouwd antwoord van prof. dr. Maarten Rooij, hoogleraar in de perswetenschap, die een korte uitleg gaf over vrijheid van meningsuiting en onafhankelijke berichtgeving.

“Luister Han”, zei Henk Bakker dan, de hoofdredacteur van Folia, “De vrijheid is bij intellectuelen niet in goede handen. Die willen altijd alles persen in hun theoretische modellen of jou ondergeschikt maken aan een of andere theorie. Voor de vrijheid moet je niet bij hen zijn. Die berust op de intelligentie en het gezond verstand van de gewone mensen”. Henks les – God hebbe zijn ziel, hij is veel te jong overleden – is mij altijd bijgebleven. En het klopt: het zijn altijd burgemeesters en voorzitters van Colleges van Bestuur die proberen bladen en journalisten de mond te snoeren.

Fool the people De intelligentie en het gezond verstand van de gewone mensen vormen een schitterende kant van de medaille. Die heeft ook een andere kant, niet roestig of besmeurd, maar even schitterend. Waar die voor staat, is ooit door Abraham Lincoln heel kernachtig geformuleerd: “You can fool all the people some of the time, and some of the people all the time, but you cannot fool all the people all the time.” Daarom kan een dictatuur zich nooit handhaven met propaganda alleen, maar heeft zij altijd net zo hard terreur en onderdrukking nodig om zich staande te houden.

Daar is wel eens anders over gedacht. Een dezer dagen citeerde H. van H., die regelmatig op Joop reageert, Edward L. Burnays, een van de vroege theoretici op het gebied van reclame. Hij heeft het woord public relations uitgevonden.

In almost every act of our daily lives, whether in the sphere of politics or business, in our social conduct or our ethical thinking, we are dominated by the relatively small number of persons … who understand the mental processes and social patterns of the masses. It is they who pull the wires which control the public mind.

Kort samengevat: we worden gemanipuleerd door een klein aantal mensen, die begrijpen hoe de massa denkt en doet en aan de draadjes trekt van .. en dan komt een onvertaalbare uitdrukking: ‘the public mind’.

Haatpropaganda Burnays deed deze uitspraak in 1928 of daaromtrent. Bovendien had hij klanten nodig voor zijn zaak. Inmiddels is duidelijk geworden dat de massa helemaal niet zo gemakkelijk te manipuleren is. De intelligentie en het gezond verstand van de gewone mensen staan dat totale succes in de weg. Natuurlijk lukt het om met haatpropaganda en het aanwijzen van een vijand die voor alle ellende verantwoordelijk is, een aantal mensen, al dan niet tijdelijk, mee te slepen. Vooral als de economische omstandigheden er naar zijn. Maar lang niet alle mensen.

Zo waren Hitler en zijn partij in 1933 behoorlijk op hun retour, toen ze op het nippertje gered werden door de Duitsnationale Volkspartij, een antidemocratisch gezelschap van grote industriëlen, mediabaronnen en rechtse intellectuelen. Zij gingen met Hitler een coalitie aan zodat hij rijkskanselier kon worden. Dat de Führer democratisch aan de macht kwam, is een mythe. Maar we hoeven niet in het verleden te kijken om Burnays’ ongelijk te bewijzen: populistische partijen in Europa brengen het zelden verder dan twintig procent van de stemmen. Op het moment zit Geert Wilders – met virtueel meer zetels dan hij ooit gehad heeft – daar net onder.

Nette politici Het wordt pas link als nette politici – meestal in de valse hoop dat de nieuwe leider zich wel laat manipuleren – een vorm van samenwerking met hem aangaan, zoals tijdens Rutte I gebleken is. Was Burnays dan een charlatan? Integendeel, hij heeft grote successen geboekt, maar hij is er nimmer in geslaagd met zijn campagnes alle mensen permanent een rad voor ogen te draaien. Daar zijn we met zijn allen gewoon te slim voor. Individuen zijn een leven lang te manipuleren, de massa en de ‘public mind’ niet.

Leve het volk!

Dit artikel is een vervolg op: ‘Van populist tot totalitair dictator, zo doe je dat!’

Volg Han ook op Twitter

Het laatste boek van Han van der Horst is: Nederland, de vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu

cc-foto: midiaNINJ A