De karikaturen voorbij

De laatste twee weken is er in Trouw hevig gedebatteerd over religie. Historicus Maarten van de Bos merkt hierover terecht op, dat dit een discussie tussen doven en blinden is. Hoe kan een vruchtbare discussie wel ontstaan?

Het probleem van het religiedebat is dat er erg in frames wordt gedacht. Erica Meijers schreef hierover eind 2011 een kritisch artikel in het GroenLinks-magazine De Helling. In het politieke discours wordt ‘seculier’ vaak vereenzelvigd met ‘beschaving’, ‘verlichting’ en ‘vrijzinnigheid’, terwijl ‘orthodoxie’ in het algemeen, en orthodoxe vormen van de islam in het bijzonder, al snel in verband gebracht worden met ‘barbarij’, ‘achterlijkheid’ en ‘fundamentalisme’. In navolging van de Duitse filosoof Arthur Schopenhauer stelt Meijers dat religie een januskop heeft: een lelijk en een mooi gezicht. Tegenwoordig wil men echter alleen het lelijke gezicht zien. Pas als de seculiere partijen zich losmaken van hun karikatuurbeelden, kunnen ze gelovigen weer recht in de ogen kijken, en de ander nemen zoals hij echt is, en niet als een woeste barbaar.

Voor de analyse van Meijers valt veel te zeggen. Bij Pauw & Witteman worden nooit ‘normale’ religieuzen uitgenodigd, maar extremisten. Als ze een debat willen met een ‘echte’ moslim, vragen ze nooit een degelijke CDA- of PvdA-politicus. In plaats daarvan nodigen ze lieden uit als Mohammed Enait, de advocaat die niet wilde opstaan voor de rechter omdat hij het Nederlandse recht niet respecteerde, en Izz ad-Din Ruhulessin, de Nijmeegse student Arabisch en politicologie die in de Volkskrant Iran verdedigde toen men daar een overspelige vrouw wilde stenigen. De ‘echte’ christenen die Pauw & Witteman uitnodigen zijn sociopaten als Mariska de Haas en pastoor Harm Schilder, die verslaafd aan media-aandacht zijn en altijd hun oordeel klaar hebben. Waar ‘de’ moslim een barbaar met een baard is, eng en exotisch, daar is ‘de’ christen een irritante bemoeial, hypocriet tot op het bot. Deze karikaturen bevestigen mensen in hun vooroordelen, dat gelovigen allemaal gek zijn, en in hun zelfbeeld dat zij wel ‘normaal’ zijn.

Niet alleen secularisten denken in frames, dat doen confessionelen evengoed. Tegenwoordig is de situatietekening van historicus James Kennedy populair, dat Nederland een seculiere meerderheidscultuur kent die religie zo veel mogelijk uit het openbare leven wil bannen. Niet alleen SGP en ChristenUnie hebben dit beeld omarmd, maar ook Trouw-columnist Hans Goslinga. Dat D66 vindt dat kerken niet meer mogen neuzen in de GBA heet in dit frame ‘christenpesten’ (SGP-Kamerlid Roelof Bisschop), de poging van deze partij om de scheiding tussen kerk en staat te voltooien is een ‘kruistocht’ (ChristenUnie-senator Roel Kuiper) en zoals de PVV polariseert tegen moslims, zo polariseert D66 tegen christenen (Hans Goslinga).

Toen ik in navolging van de Britse National Secular Society stelde dat godsdienstvrijheid voor mij ‘freedom for religion, as well as freedom from religion’ inhield, werd door Goslinga meteen geïnterpreteerd als een pleidooi dat de staat mensen van godsdienst zou moeten bevrijden. Goslinga leest niet alleen slecht, maar interpreteert het liberale pleidooi voor keuzevrijheid als een streven naar een communistisch staats-atheïsme. 

Maar terug naar de januskop. Religie heeft een vriendelijk gezicht, maar ook een onvriendelijk gezicht. Volgens Roelof Bisschop doen kerken veel voor de samenleving. Helemaal waar. Maar (veel) kerken zorg(d)en ook voor veel sociale controle, beperk(t)en mensen in hun individuele keuzevrijheid, zorg(d)en voor een keurslijf. En andersom: er zijn ook secularisten die de godsdienstvrijheid het liefst willen afschaffen, zaken als besnijdenis en het onverdoofd ritueel slachten willen verbieden, kerken en moskeeën willen dwingen homoseksuelen en vrouwen op de kansel en minbar toe te laten. Binnen D66 en andere progressieve partijen (GroenLinks en PvdA) wordt genuanceerd over deze zaken gedacht, maar de Nederlandse vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte heeft hier een radicaal andere visie over. Omdat D66 geen voorstander is van een verbod op jongensbesnijdenis, is het atheïsme volgens voorzitter Anton van Hooff bij D66 niet veilig.

Ten slotte. Een seculiere staat is niet antichristelijk of antireligieus, omdat in zo’n staat de vrijheden en rechten van alle mensen zijn gewaarborgd. Christenen, moslims, joden, hindoes en aanhangers van Zarathustra; religieuzen, atheïsten, ietsisten en agnosten, iedereen verdient een gelijke behandeling. In het politiek-maatschappelijke debat zullen er altijd wel botsingen zijn, dat hoort er bij, maar als we eindelijk eens een echt debat willen, moeten we de karikaturen voorbij en elkaar in de ogen durven kijken. 

Het laatste boek van Ewout Klei is: Klein Maar Krachtig, Dat Maakt Ons Uniek