De koning was een houten klaas in een brocantewinkel

Zowat heel Nederland jubelt over de eerste kersttoespraak van Willem-Alexander. De politiek heeft niets dan lof. Zelfs Geert Wilders sprak van een verademing terwijl hij voor ’s Konings moeder nooit meer overhad dan een sneer. De bekende Nederlanders hebben zich tamelijk massaal in dit koor van vleiers en hielenlikkers geschaard.

Toch heeft het zo ontstane hooglied een valse klank. Hoe vals kwam nog het best tot uiting in de Volkskrant waar columniste en politicologe Malou van Hintum niet de koning prees, maar zijn speech writer Jan Snoek. “ Beatrix analyseerde, Willem-Alexander wil inspireren “, staat er boven haar stuk.

Het moet toch afschuwelijk zijn als je lof toegezwaaid krijgt om een tekst die je niet zelf geschreven hebt en waaraan niemand – maar dan ook werkelijk niemand – enige aanstoot kon nemen. Willem-Alexander verenigde het volk, zo luidt een strofe in het loflied op zijne majesteit, maar dat deed hij helemaal niet. Hij meed zorgvuldig elke inhoudelijke opmerking. Het Nederlandse volk is een rots der struikeling en teveel burgers houden pontificaal hun lange tenen klaar om te gaan foeteren zodra ze worden aangeraakt. De koning loopt met deze tekst geen kleerscheuren op. Dat is de enige conclusie die je kunt trekken.

Malou van Hintum had wél zware kritiek op de voordracht van Willem-Alexander maar dat zou de komende jaren wel goed komen, dacht zij. Met Jan Snoek als speech writer kan het immers niet meer mis gaan.

Wat zagen wij? Wij zagen een houten klaas in een brocantewinkel die zonder enig gevoel een ambtelijke tekst voordroeg. Dat kon je vooral merken aan de vele lijstjes die hij opdreunde, bijvoorbeeld van de beroepsgroepen die op kerstmis gewoon moeten werken en geen tijd hebben om zich met hun geliefden rond de dis te scharen. (Alsof dat geen verlossing kan zijn maar dit terzijde.)

Zou dit echt het concept van Jan Snoek zijn, of is de hele top van de Dienst Koninklijk Huis er eerst nog eens overheen gegaan, alsmede de Rijksvoorlichtingsdienst en premier Mark Rutte zelf? Als Jan en Alleman in een concept gaan zitten schrappen en aangeven wie waar allemaal kwaad over kan worden, wordt zelfs de beste speech naar de klote geholpen. Met name als de grote baas niet op zijn speech writer vertrouwt en luistert naar het gemiesmaus uit de afdeling beleidszaken.

In het Witte Huis gaat dat anders en daarom houdt Obama ook van die daverende toespraken. Als je ze analyseert, blijkt achteraf dat ook hij niet zoveel inhoudelijks heeft gezegd, maar de toehoorders zijn wel geïnspireerd naar huis gegaan.

“Door verbindingen aan te gaan kunnen mensen samen een kracht ontwikkelen die bergen kan verzetten”, zei de koning aan het eind van zijn toespraak. Obama deed het korter en won er de presidentsverkiezingen mee: “Yes, we can”. Dat was genoeg. En iedereen die het hoorde dacht over wat hij of zij dan zou kunnen. Willem-Alexander werd daarentegen opgezadeld met een ambtenarenzin, met beleidsgemummel. Kerstmis was een rustpunt, moest de koning zeggen, een moment van bezinning op ons bestaan en op onze relaties. “Wacht even”, steekt de ambtenaar zijn vinger op, dat is niet compleet. “Welke relaties?” En dan wordt toegevoegd, van dichtbij en veraf. Alsof de toehoorders idioten zijn die dit niet zelf kunnen bedenken.

De familiekring kan troost en kracht geven. Dat kunnen moet, zegt de beleidsambtenaar, want de familiekring biedt niet altijd troost en kracht. En er zijn heel veel manieren waarop dat kan gebeuren. Dus er moet ook “soms in stilte en op de achtergrond” bij, want anders worden de mensen boos die van zichzelf vinden dat ze hun familieleden geweldig hebben gesteund, zonder dit hardop te zeggen en zonder langs te komen.

Zo is de toespraak vol lijstjes gehangen die bedoeld zijn om te voorkomen dat iemand zich vergeten of voor het hoofd gestoten voelt. Waar begint vrede op aarde? Niet zomaar heel dichtbij. Nee dat moet worden gespecifieerd: thuis, in de straat, in de buurt, op de club. (En dus niet op de hangplek want die ontbreekt in het rijtje.) Wie zoeken daadwerkelijk verbinding met anderen? 1. Mantelzorgers 2. Vrijwilligers 3. Gastouders 4. Buddies. 5. Innovatieve ondernemers 6. Buurtbewoners die niet afwachten 7. Artsen 8. Hulpverleners, 9. Ontwikkelingswerkers, 10 Militairen.

Alle militairen, artsen, hulpverleners en ontwikkelingswerkers? Nee, slechts voor zover zij a. ver van huis b. onder de zwaarste omstandigheden c. concreet trachten het leed van anderen enigszins (vooral dat enigszins erbij, want evaluatierapporten vallen wel eens tegen) te verzachten. Kijk, zo help je een potentieel goed verhaal naar de gallemiezen.

En nog is niet elke controverse weggemasseerd. Over de ellende in de rest van de wereld zei de koning: “We zien beelden van mensen in geïmproviseerde opvangkampen, op de vlucht voor honger en terreur. We horen woorden van haat die van generatie op generatie worden doorgegeven, waardoor verzoenende geluiden van goedwillenden geen kans lijken te krijgen.” Nu juichen Joost Niemöller en zijn Wilderiaanse consorten dat hier de islam een steek onder water krijgt. Daar is natuurlijk niets van waar. Let overigen op dat krachteloze “lijken te krijgen” in plaats van “krijgen”. Er staan beleidsnota’s vol met dat soort verlammende formuleringen.

Willem-Alexander had die toespraak moeten verfrommelen en in een hoek moeten gooien. Daarna had hij moeten spreken vanuit zijn hart en vrijelijk moeten vertellen over de mensen van vlees en bloed die hij echt ontmoet had. Om daarna zijn boodschap van verbinding te brengen. Niet als een houten klaas die geen fouten mag maken, maar als een mens die zich een voelt met zijn volk.

En tot de beleidsambtenaren en de cameralui die dan met schrikogen naar hem kijken, zegt hij tussen neus en lippen door: “Als het jullie niet bevalt, roep je toch de republiek uit?”