De kunst is geen wetenschap

Bij de opening van het culturele seizoen sprak Robbert Dijkgraaf in Paradiso over kunst. Zijn stuk stond een dag eerder al in NRC. Dijkgraaf, een wis- en natuurkundige, kennen we van tv: hij gaf DWDD-lezingen over het heelal en Einstein, die door velen interessant en toegankelijk werden gevonden en waarschijnlijk ook feitelijk juist waren. Maar zijn boodschap over kunst gaat helemaal nergens over.

Laat ik beginnen bij het slot. Hier zegt hij: Mijn boodschap voor de kunsten zou zijn: omarm je publiek. Maak je breed en sterk. Verbind je onderling. Maar bovenal, blijf laten zien wat het leven de moeite waard maakt. In geen van deze zinnen wil ik hem gelijk geven. Kunst wordt niet per se gemaakt voor een publiek. Kunst wordt niet gemaakt in de breedte. Kunst is vaak een individuele schepping. En kunst laat ons niet altijd zien wat het leven de moeite waard maakt, tenzij we dat intrinsiek mogen begrijpen: de kunst zelf maakt het leven de moeite waard – maar kunst kan ook een cynische, zwarte boodschap in zich dragen en kan ons dus ook vertellen dat niets de moeite waard is.

Airtime Een kunstenaar mag een briljante, maar mediaschuwe eenling zijn; waar het in de wetenschap noodzaak, of zelfs een plicht is om al je onderzoek te publiceren en te delen, kan een kunstenaar die plicht nooit opgelegd worden. Natuurlijk is veel media-aandacht de trend in alles, dus ook in de kunst, maar laat het aan kunstenaars over om op hun eigen manier met trends te breken. Volgens Dijkgraaf moeten ook meer mensen in de kunsten zich ‘vanuit het veld weten te verplaatsen in de stoel van ambtenaar, journalist of publiek, zonder hun principes bij de receptie achter te laten.’ Ik denk dat vele kunstenaars dit doen, alleen al omdat maar weinige van hun kunst kunnen leven; maar wie hier geen ambitie in heeft, geef ik ook honderd procent gelijk. Principes in de kunst zijn geen exacte wetenschap, en dubbele petten passen niet iedereen.

Dijkgraaf stelt dat het collectief van kunsten zwak opereert in vergelijking met de wetenschap. Maar waarom zouden de kunsten zich als de wetenschap moeten organiseren? En lijden in de wetenschap de kleine studies dan niet onder de grote? Volgens mij vangen de grote bètastudies toch echt meer sponsors, meer geld, meer studenten, meer televisieaandacht dan de Baltische talen en Arabisch, studies die anno 2015 echt veel belangrijker zijn dan de airtime op DWDD zou suggereren. Maar zelfs al was de wetenschappelijke wereld wel het perfecte voorbeeld: er is een heel duidelijk verschil tussen kunst en wetenschap en dat is de rol van het ego. Laten medici alsjeblieft samenwerken in hun onderzoek naar kanker; ego’s moeten opzijgeschoven worden voor de wetenschap zodat geneeswijzen sneller ontdekt worden. Samenwerking is een meerwaarde, een voorwaarde voor vooruitgang. Maar kunst is nog altijd de ‘allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie’. Er zijn voorbeelden van co-creaties die dit idee tegenspreken, maar veel kunstenaars werken solo en dat zal niet veranderen. Een kunstenaar onderscheidt zich in originaliteit en eigen stijl en wint dus weinig bij samenwerking.

Subsidiecircus Bedoelt Dijkgraaf misschien dat het culturele veld beter moet samenwerken? Maar dat is iets anders. Kunst en cultuur verhouden zich tot elkaar als wetenschap en onderwijs. Niet iedereen in het onderwijs is wetenschapper en niet iedereen in het culturele veld is kunstenaar. De wetenschappelijke principes gelden niet voor iedere leraar en niet iedere cultuurambtenaar schrijft hermetische poëzie in zijn vrije tijd.

In mijn ogen is de cultuursector al jarenlang een subsidiecircus, gericht op een breed publiek en, afhankelijk van welke tak van sport, redelijk sterk in verbindingen. Ik vind dat niet per se goed voor de kunsten; al ruim tien jaar verdient men in de cultuursector vooral aan cultuureducatie, want dat is de enige plek waar je kunt bewijzen dat je een breed publiek bedient. Maar is het voor de kunst noodzakelijk dat een componist, fotograaf of schrijver ook workshops aan scholieren geeft? Allerminst.

Wat zou dan wel de boodschap aan de politiek moeten zijn? Laat de kunstenaar zijn eigen weg vinden. Verhef het belang van de individuele kunst, het belang van het scheppen, boven het rendement, boven de massa. Het is al te lang de verkeerde kant op gegaan.

cc-foto: Alexandra Zakharova