De moraal versus de ratio: Het taboe op een basisinkomen

Corona maakt veel duidelijk, vergroot vele dingen uit. De problematiek van de groeiende groep schijn-zzp’ers bijvoorbeeld. Of, in mijn eigen dagelijkse tak van sport, de fatale gerichtheid  van de overheid en culturele subsidie-instituten op stenen en grote instituties binnen het cultuurbeleid. De keuze voor veilig marmer en hardhout boven de altijd onzekere, boterzachte waarde van datgene wat binnen de muren van het theater en op het podium te horen, te zien of te beleven zal zijn.

Er is lerend vermogen. Waar het eerste noodpakket voor de culturele sector enkel en alleen op management en stenen gericht was, is binnen het tweede pakket van bijna een half miljard expliciet ruimte voor de kunst en de kunstenaars zelf opgenomen. Hoe, dat zal de komende maanden moeten blijken. Kunstenaarsbeleid lijkt soms een nieuw begrip in Nederland.

Op eenzelfde wijze werd opnieuw pijnlijk duidelijk hoe de moraal in ons protestantse land de ratio al te vaak overheerst. Ook in tijden van corona.

Gij zult werken voor uw brood. En als u aalmoezen wilt, als u voor steun aanklopt, zult u door brandende hoepels moeten springen. Partnertoetsen, vermogenstoetsen en formulieren. (Of ter controle het leger gemeentelijke tandenborstelcontroleurs uitgebreid zal worden zal moeten blijken; het zal in ieder geval wel iets doen voor de werkgelegenheid.) De simpele oplossing: minimaal een tijdelijke invoering van een basisinkomen – een oplossing voor alle zzp’ers en werkzoekenden – desnoods enkel in de evident nood lijdende sectoren, was en blijft bij de meeste politieke partijen taboe. ‘Gratis geld’ staat ons tegen. Liever spenderen wij het dubbele aan controles, om te voorkomen dat iemand ook maar een cent te veel zal ontvangen.

Het zit in ons mensbeeld. Een mensbeeld dat bijvoorbeeld ook de cijfers over het economisch belang van de cultuur onzichtbaar lijkt te maken. En dat niet samengaat met de overtuiging dat mensen die gratis brood krijgen, om vele redenen, toch zullen blijven werken.

De gedachtegang, om nog een keer een voorbeeld uit het cultuurbeleid te noemen, achter de afschaffing van de WWIK, onder het kabinet-Rutte I; een, volgens cijfers van de overheid zelf, succesvolle regeling (op basis waarvan kunstenaars enkele jaren een basisinkomen ontvingen zonder sollicitatieplicht; een bedrag lager dan de bijstand, maar in de opbouw van een carrière een waardevolle bijdrage; een investering die zich aantoonbaar terugbetaalde). Afschaffing zou een groter beroep op de (duurdere) bijstand veroorzaken en negatieve gevolgen hebben voor de verdere carrière van velen, voorspelde en waarschuwde het ministerie van Sociale Zaken zelf. Maar omdat kunstenaars geld geven niet binnen de ideologie van het nieuwe kabinet paste, was voor cijfers geen plaats. (Het is te makkelijk helaas, dat louter aan de gedoogsteun van Wilders en de PVV toe te schrijven: geen van de daaropvolgende kabinetten draaide de maatregel terug. Wij zijn allen Nederlanders.)

Het is vreemd hoe ons land van regeltjes, van verbieden en oogluikend toestaan, in veel opzichten rekkelijker dan veel van de ons omringende landen, blind is en blijft voor de realiteit dat de meeste mensen, en dus ook kunstenaars en zzp’ers, zich nuttig willen maken. Dat vegeteren misschien een paar weken aangenaam kan zijn, maar maanden- of zelfs jarenlang op de bank zitten enkel tot frustratie leidt. (Een feit dat velen in meerdere of mindere mate hebben ervaren tijdens de gedwongen, ‘intelligente’ lockdown: alleen maar thuiszitten, dat houden maar weinig mensen vol.)

De kosten van controles, de hindernissen van papier en nog meer papier zijn enkel en alleen ideologisch ingegeven.

De hoop dat de crisis dat beter zichtbaar maken zou, dat uit de crisis wijsheid en verandering zou volgen, heb ik inmiddels, vele Kamerdebatten verder, vrijwel opgegeven, maar ergens, diep in mij sluimert hij. We kunnen beter. Ik blijf dat stilletjes geloven.