De mythe van de arbeidsmarkt

Vrijdagavond zendt de VARA de tweede aflevering uit van een nieuwe reeks televisieprogramma’s over onze economie. Journalist Jeroen Smit, bekend van ‘De prooi’, vraagt zich daarin af hoe we er voor staan. In aflevering 2 van EZ (19.20 uur op Nederland 2) gaat het over de arbeidsmarkt.

In dat artikel  stellen de economen Stephen Nickell, Luca Nunziata en Wolfgang Ochel dat ze hebben kunnen uitrekenen dat een starre arbeidsmarkt met een sterke ontslagbescherming en een ruimhartige sociale zekerheid leidt tot een hogere werkloosheid. Ze concluderen: “Om precies te zijn, verklaren veranderingen in arbeidsmarkt instituties rond 55% van de stijging van de werkeloosheidscijfers in Europa van de jaren ’60 tot de eerste helft van de jaren ’90.” De rest komt volgens de auteurs voornamelijk door de recessie die de Europese economie vanaf eind jaren ’70 teisterde. De conclusies uit het artikel werden met open armen ontvangen.

In 2012 besloten twee economen uit Delft om die studie nog eens onder de loep te nemen, omdat zij in hun onderzoek naar de arbeidsmarkt hele andere dingen tegenkwamen. En zij kwamen tot de conclusie  dat die veelgeroemde studie boterzacht was. Minieme en zeer plausibele aanpassingen in het in 2005 gebruikte model leidden tot volslagen andere uitkomsten. Zo gebruikten Nickell en collega’s niet de standaard methode voor de analyse van hun data, zonder dat ze beargumenteerden waarom ze voor een andere methode hadden gekozen. Gebruik je die standaardmethode wel, dan heeft bijvoorbeeld de duur en hoogte van de uitkeringen niet langer een significante invloed op een hogere werkeloosheid.

Een ander probleem met het model is dat het zo in elkaar zit dat het gemiddelde over de hele periode van bijvoorbeeld de duur van de uitkeringen van invloed is op de werkeloosheidscijfers in een bepaald jaar. Daarmee kan volgens het model iets dat in 1995 gebeurt dus van invloed zijn op de werkeloosheidscijfers van 1971. Wat natuurlijk absurd is. Pas je dat aan, dan komt er plotseling het omgekeerde uit. Nu gaat een sterke ontslagbescherming en een langere uitkering juist hand in hand met een lagere werkeloosheid.

De onderzoekers komen tot hun conclusies op basis van de gegevens uit exact dezelfde database als in het oorspronkelijke onderzoek werd gebruikt. Andere onderzoekers hebben de database uitgebreid met meer gegevens en ook dan blijft er niets over van de conclusies van Nickell en zijn collega’s. (zie bijvoorbeeld hier  en hier ) Het is dan ook niet zo dat landen met een meer flexibele arbeidsmarkt automatisch een structureel lagere werkloosheid hebben.

Het pleidooi voor de flexibilisering van de arbeidsmarkt als wapen tegen de werkloosheid heeft dus een wankele basis, maar dat lijkt nog niet doorgedrongen tot de beleidsmakers op nationaal en internationaal niveau. Terwijl er steeds meer aanwijzingen komen dat er wel negatieve kanten zitten aan die flexibilisering. Landen met een flexibeler arbeidsmarkt kennen namelijk een lagere groei van de arbeidsproductiviteit , zeg maar de hoeveelheid die iemand gemiddeld per uur produceert. En er zijn inmiddels in talloze studies aanwijzingen gevonden dat het innovatief vermogen lager ligt in landen en in bedrijven waar mensen relatief makkelijk op straat worden gezet. (bijvoorbeeld hier )

De vraag is dan natuurlijk waar dat door komt. Dat is wat minder duidelijk. Het lijkt er op dat beter beschermde werknemers zich veiliger voelen en daardoor meer lef tonen. Werknemers die makkelijk ontslagen kunnen worden zullen minder snel hun hoofd boven het maaiveld uitsteken en zich minder snel een kritische houding permitteren. Ze tonen zich over het algemeen minder betrokken bij het bedrijf waar ze voor werken en zullen meer bezig zijn met het opbouwen van hun cv dan werknemers die zich veiliger voelen. Dat kan ertoe leiden dat ze niet al hun kennis delen met het bedrijf, maar dingen achterhouden die hen marktwaarde opleveren. En dat gaat ten koste van samenwerking en innovatieve kracht. Een grotere rotatiesnelheid van het personeel kan er bovendien toe leiden dat kennis uit een bedrijf weglekt. En voor veel bedrijven komt innovatie juist voort uit het voortbouwen op die bestaande kennis.

Over deze en andere misverstanden over de arbeidsmarkt buigt Jeroen Smit zich vanavond in EZ

EZ, vrijdagavond 17 januari om 19.20 uur op Nederland 2.