Opinie 24 januari 2014
De mythe van de bankensector
"De banken knijpen de financiële aorta van de economie af”
Vrijdagavond zendt de VARA de derde aflevering uit van een nieuwe reeks televisieprogramma’s over onze economie. Journalist Jeroen Smit, bekend van ‘De prooi’, vraagt zich daarin af wat we van de crisis hebben geleerd. In aflevering 3 van EZ (19.20 uur op Nederland 2) gaat het over de banken.
Gisteren kwamen twee berichten naar buiten die duidelijk maken dat ons land nog volop zucht onder de gevolgen van de crisis die in 2008 uitbrak. Het
CBS liet weten dat de werkloosheid na een kleine daling weer stijgt. In december zijn er 15.000 werklozen bijgekomen, waarmee het totaal nu op 668.000 staat, 8,5% van de beroepsbevolking. De daling die eerder optrad, komt volgens het CBS doordat een groep mensen de zoektocht naar een baan heeft opgegeven, niet direct een positief teken. Op dezelfde dag presenteerde het CBS
cijfers waaruit bleek dat in 2013 een recordaantal bedrijven failliet is gegaan. Het aantal van 12306 lag tien procent hoger dan het jaar ervoor.
Bij de Nederlandse banken gaat het in vergelijking een stuk beter. ABN Amro zag in het derde kwartaal de winst met 11% toenemen, wat voor topman Gerrit Zalm een bevredigend resultaat was. De winst van ING was weliswaar lager dan in hetzelfde kwartaal een jaar eerder, maar dat kwam door een eenmalige tegenvaller. De onderliggende winst was met een kleine 900 miljoen wel hoger, dus ook topman Ralph Hamers toonde zich ‘zeer tevreden’. En de Rabobank houdt ondanks de boete van 774 miljoen euro voor zijn aandeel in het LIBOR-schandaal zijn winstverwachting voor 2013 overeind.
Dat is goed nieuws, want dat betekent dat de banken makkelijker aan de nieuwe kapitaaleisen kunnen voldoen. Om te voorkomen dat de belastingbetaler wederom moet opdraaien voor het roekeloos gedrag van bankiers, zoals na de crash in 2008 het geval was, eist de politiek van de banken dat die de verhouding tussen eigen kapitaal en geleend kapitaal verbeteren. Banken kunnen in dat geval makkelijker zelf verliezen opvangen. Nu hebben de Nederlandse banken ongeveer 4% aan eigen kapitaal en dat zou volgens veel analisten minimaal twee keer zo hoog moeten liggen.
Maar de banken willen daar niet aan. Zij stellen dat dat hun concurrentiepositie aantast en claimen dat het ten koste zal gaan van de hoeveelheid geld die ze aan het bedrijfsleven kunnen uitlenen. En dat kan toch niet de bedoeling zijn, schmieren ze. En inderdaad, de huidige daling van vooral de relatief kleinere leningen aan het MKB zit economisch herstel danig in de weg. In de woorden van hoogleraar economie Bas Jacobs: “De banken knijpen de financiële aorta van de economie af.”
Met deze redenering hebben de banken veel invloed. VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra gaat er volledig in mee, ondanks waarschuwingen van zijn partijgenoot Hans Hoogervorst in het programma Buitenhof. En de bankenlobby heeft het inmiddels voor elkaar gekregen dat de toezichthouders in Basel de kapitaalseisen onlangs naar beneden hebben bijgesteld.
Toch zijn er twee dingen die niet kloppen aan deze redenering. Ten eerste is het in de rest van Europa heel gebruikelijk om hogere buffers aan te houden. Het gemiddelde ligt in Europa al op 8% en de Zwitserse banken hebben besloten om toe te werken naar 10%. Maar bovendien klopt het niet dat het inperken van de hoeveelheid uitstaande leningen voor banken de enige manier is om hun balansen op orde te brengen. Banken kunnen ook heel goed zorgen voor meer eigen kapitaal. Dat kan bijvoorbeeld door flink in de winstuitkeringen van de aandeelhouders te snijden of door nieuwe aandelen uit te schrijven. Maar dat gaat allebei ten koste van de huidige aandeelhouders en daarom kiezen de banken hier maar zeer mondjesmaat voor. Zolang banken op die manier het belang van hun aandeelhouders boven het maatschappelijk belang stellen van het vervullen van hun dienende rol in de economie, zitten ze economisch herstel danig in de weg.
Over deze en andere mythen buigt Jeroen Smit zich vanavond in EZ.
EZ met Jeroen Smit, vrijdagavond om 19.20 uur op Nederland 2.