De Nieuwe Macht

Er raast een storm door Nederland, maar de politiek heeft er nog geen oog voor en staat in het oog van de orkaan. Er ontstaat een nieuwe macht van onderop vanuit de samenleving, buiten de gestaalde politieke kaders om. Duizenden initiatieven van mensen die zichzelf organiseren, samen met anderen op het gebied van de zorg, energie, sociale zekerheid, voedsel, bouw, etc. Die nieuwe macht moet zich nog zetten en ontwikkelen, maar is een interessant fenomeen.

Macht is het vermogen om hulpbronnen te mobiliseren voor het realiseren van een bepaald doel. Hulpbronnen kunnen mensen zijn, kennis en informatie, grondstoffen en materialen, infrastructuur en constructies en aandelen, fondsen en cash geld. Deze hulpbronnen zijn gekoppeld aan ‘bezit’. Dat geldt niet voor instituties, zoals regels, wetten, organisaties, maar die zijn wel een voorwaarde om macht te kunnen uitoefenen. Instituties zijn dus gekoppeld aan hulpbronnen en dus aan macht.

We kunnen verschillende soorten macht onderscheiden: (1) gevestigde macht; (2) destructieve macht; (3) innovatieve macht; en (4) transformatieve macht.

De eerste twee spreken voor zich, met innovatieve macht bedoelen we het ontdekken of creëren van nieuwe hulpbronnen. En transformatieve macht is het vermogen om de verdeling van hulpbronnen te veranderen.

Macht is dus niet altijd eng, negatief of behoudend, maar kan ook in positieve zin worden aangewend om bijvoorbeeld de samenleving duurzamer te maken. Een transitie is per definitie een machtsverschuiving. Regimes hebben gevestigde macht, niches hebben innovatieve macht en niche-regimes hebben transformatieve macht. Deze kan passief dan wel actief worden gebruikt.

De opkomende beweging van onderop in de samenleving bestaat nu nog uit een diversiteit aan niches met radicale ideeën en heeft vooral innovatieve macht. De gevestigde macht is nog superieur in termen van het beschermen van de bestaande hulpbronnen: kennis, geld, lobbykracht, fossiele brandstoffen, infrastructuur, etc. Op energiegebied is er een opkomende macht die decentrale, duurzame energie nastreeft en een gevestigde macht die fossiele energie beschermt. Zo gaat 3,5 keer zoveel geld naar fossiele energie als naar duurzame energie, de wet- en regelgeving is ingesteld op centrale, fossiele energie, er is een geoliede fossiele lobbymachinerie, kennisontwikkeling is primair gericht op fossiele energie en de hele infrastructuur is ingesteld op centrale, fossiele energie.

Wat nodig is, is dat de beweging van onderop een niche-regime gaat vormen en werkelijk transformatieve macht ontwikkelt. En wel zo actief mogelijk. Om de beweging van onderop te laten uitgroeien tot een machtige beweging moet er het volgende gebeuren:

–    zoveel mogelijk verbindingen realiseren tussen de betrokken niche-partijen; –    nog meer kennis ontwikkelen en vooral delen met elkaar; –    lobbykracht ontwikkelen: via een gemeenschappelijk belang moeten partijen gezamenlijk gaan optreden richting overheden en bedrijven; –    opheffen van organisaties (o.a. milieuclubs) die er op gericht zijn zichzelf in stand te houden, maar ongemerkt onderdeel van het establishment zijn geworden. –    krachtige nieuwe netwerken ontwikkelen die zo horizontaal mogelijk opereren, met een minimum aan bureaucratie. –    leiderschap ontwikkelen en stimuleren door verschillende generaties heen. –    Een lichte, tijdelijke koepel vormen boven de diversiteit aan clubs, organisaties en netwerken die verschillende richtingen uitgaan, met behoud van eigen identiteit. –    stoppen met subsidies aan traditionele regime-clubs, maar nieuwe, innovatieve vormen van financiering ontwikkelen en stimuleren. 

Professor Jan Rotmans, Erasmus Universiteit Rotterdam . Volg hem ook op Twitter