De nuchtere (geglobaliseerde) werkelijkheid

Het sociaal-economische debat in Nederland is hopeloos vastgelopen in een ‘blame game’. Veel verwijten naar elkaar maar weinig zicht op oplossingen. Laat staan een ‘verhaal’ waarin we met zijn allen kunnen geloven. Gepolariseerd en emotioneel, zo zou je het kunnen noemen. En dat zorgt voor een vastgelopen situatie waarin links/rechts zichzelf alleen vooral blijft herhalen.

Rechts wil Nederland voor de leeuwen gooien: ga maar lekker concurreren en zoek het maar uit. Nietjes uit dossiers halen als Melkert baan 2.0. Jammer dat er geen enkel perspectief lonkt voor een echte baan. Straf en vernedering, dat is wat blijft hangen. Gatverdamme. En zorgkosten temmen door stiekem de solidariteit te laten wegvallen. En dat in plaats van eerlijk beslissen over welke medische ingrepen we ons nog wel en niet meer kunnen veroorloven. Nee, dat kost teveel stemmen. Op naar een grote kloof tussen winners en losers. Wij kunnen het ook niet helpen. De overheid als marionet van het internationaal kapitalisme. Maar wat voeg je dan eigenlijk nog toe als overheid?

Links blijft steken in verontwaardigd benoemen: elke bezuiniging is een immorele daad van het perfide neoliberale complot. Jammer dat er geen oplossing komt over hoe de verzorgingsstaat te betalen in een geglobaliseerde wereld die nou eenmaal een feit is. Je woede koelen is menselijk, maar hoe dan wèl? Als herverdelen van inkomen en bezwerend praten over solidariteit je enige alternatieven zijn, dan verdeel je op den duur alleen nog maar armoede. Leuk om je kapot te lenen door in duurzame energie te investeren, maar ga je het ook terugverdienen? Nederland als het Cuba van Europa. Romantische idealen als decor, maar achter de coulissen graatmager.

Thomas Friedman heeft gelijk gekregen. In ‘The World is Flat’ spiegelde hij de Westerse wereld voor dat globalisering leidt tot een scherper onderscheid tussen ‘untouchables’ en ‘touchables’. De eerste categorie bevat hooggeschoolde flexibelen die de hoogste waarde toevoegen aan de wereldeconomie. Top- researchers, topmanagers, hooggespecialiseerde vaklieden en creatieven. Het zijn ‘cosmopolieten’. Amsterdam, Madrid, Silicon Valley of Beijing, het maakt niet uit. Als het maar goed verdient en je alle ruimte hebt om je te ontplooien en te ondernemen. Ze zoeken naar het land dat hun de beste voorwaarden biedt. En als ze al blijven, doen ze dat alleen wanneer ze behandeld worden als prima donna’s.

En in eigen land blijft ook een groep laag opgeleide ‘untouchables’ over, die diensten verrichten die nou eenmaal plaatselijk moeten gebeuren. Denk aan kapper, automonteur of kelner. Dat ‘outsource’ je toch echt niet. Ofwel: zij concurreren nièt met andere (laagopgeleide) wereldburgers die een fractie verdienen van wat zij nu gewend zijn.

En tenslotte krijgen we te maken met een grote groep ‘touchables’. Zij worden weggeconcurreerd door (voor onze begrippen) arme immigranten die bereid zijn om hier voor ons minimumloon de handen goed uit de mouwen te steken. Net iets meer doen en net iets minder zeuren dan de lokale bevolking. Welke ondernemer wil dat niet? Dus komen ze. Na de Polen vanaf 1 januari de Roemenen en Bulgaren? Wie weet.. En weer tienduizenden die eerst in de WW en daarna in de Bijstand belanden. Andere bedreigingen voor het beschermde bestaan en inkomen komt vanuit andere regio’s op de planeet. Fabrieken in China die paraplu’s produceren voor een verkoopprijs van €1,-. Tel de vervoerskosten van €0,50 erbij op en het product ligt voor €2,- bij de Blokker. Daar werk je niet tegenop in een fabriek in Brabant met een minimumloon dat tien keer zo hoog is als in het Verre Oosten. Sluiten dus, die fabriek. Maar wat gebeurt er met de werknemers?

Dit is het speelveld dat Friedman voorspelde en dat steeds meer werkelijkheid wordt. Het is niet zozeer het product van neoliberale ideologen, maar veeleer het gevolg van een wereld die meer open en verbonden raakt door technologische ontwikkelingen en landen die zich emanciperen en sterker worden. Sterker, of toch meer in de buurt van de Westerse landen waarvoor welvaart en welzijn zo vanzelfsprekend waren geworden. In dat speelveld worden ‘landen’ tegelijk steeds onmachtiger. Ze worden uitgespeeld door multinationals en financiers.

De burgers van die landen worden steeds bozer op hun politici die daarop geen antwoord weten. De rationele middenpartijen proberen (bijna wanhopig) zowel de internationale krachten als hun burgers enigszins te pleasen. Gevolg: geen van de doelgroepen is ècht tevreden. Om hen heen cirkelen de populistische partijen die walhalla’s en simplisme voortoveren: protectionisme, roekeloos lenen om aan alle behoeftes te voldoen en zondebokken creëren (buitenlanders, moslims, rijken, etc). Dat verkoopt erg goed. Maar wacht maar tot ze aan de macht komen.

De rationele middenpartijen proberen zich hier met touw en plakband uit te redden, kil gadegeslagen door de media die het onbehagen van de bevolking probeert te vertegenwoordigen. Ook zij moeten overleven. In dat tumult is het lastig om een strategische positie te bedenken (en burgers daarvan te overtuigen) om ‘het land’ verder te brengen in het mondiale speelveld. Wat kun je de ‘touchables’ bieden, meer dan een schrale uitkering? Hoe vind je zinvol en nuttig werk voor ze, plus een inkomen waarmee je op zijn minst een menswaardig bestaan kunt hebben in een nogal dure economie? Hoe krijg je de ‘untouchables’ zo ver dat ze hun hoogwaardige werk verrichten, maar ook willen afdragen voor een menswaardig bestaan voor elk binnen een regio, in plaats van dat ze vertrekken naar een hogere bieder?

Bepaald geen gemakkelijke opgave. Misschien zelfs wel helemaal niet realiseerbaar. Als het al realiseerbaar is, dan zal het moeten komen van inspiratie. Van een ‘groot verhaal’ waar mensen in willen geloven en daar elk hun offers voor willen brengen. Jij (touchable) zal met iets minder genoegen moeten nemen en harder aan de bak moeten om je hoge wereldsalaris waar te maken. Jaja, je vindt het eigenlijk veel te karig voor wat je gewend bent, maar dit is de nieuwe (wereld)realiteit. En jij, ‘untouchable’, leuk voor je, dat je je talenten kunt uitventen aan genereuze bieders ‘anywhere’, maar aan welke samenleving verbind jij je eigenlijk? Leef je alleen voor jezelf of stel je je in dienst voor een samenleving?

Tja, geen gemakkelijke opgave voor en politici die zowel verstandig beleid moet voeren als draagvlak moeten verwerven. Het gemarchandeer van akkoord naar akkoord is in dat opzicht begrijpelijk maar niet inspirerend en verheffend. Liever meer politici of partijen die een ‘strategie voor Nederland’ kunnen voorleggen. Ik hoop op politici die dat aandurven. De vragen zijn alleen: gaan we ook massaal genoeg op ze stemmen, zodat we het ook met elkaar kunnen realiseren? En: zijn we bereid om ook offers te brengen om het voor elkaar te krijgen? Ik ben benieuwd…