De online onderbuik

Als ik ’s morgens vroeg mijn computer opstart heb ik steevast een aantal mails die ’s nachts in blinde woede of blijkbare dronkenschap zijn geschreven. Soms, als tussen het geraas een argument is te vinden, wil ik wel eens reageren. Vaak gebeurt dan iets heel bijzonders. Per direct krijg ik een mailtje terug met veel dank voor de reactie en excuses voor de harde woorden. Internet is bij uitstek het medium van emotionele reacties. In e-mails, op Twitter en op opiniesites laten mensen vaak hun onderbuik spreken.

Een aantal mensen in onze samenleving is niet helemaal goed bij zijn hoofd. Dat deze mensen zo emotioneel en agressief reageren is niet zo vreemd. Wel opmerkelijk is dat dit soort reacties ook komt van mensen die zich schamen als zij met hun woorden worden geconfronteerd. Ook plegers van zinloos geweld of dronken voetbalhooligans kunnen vaak niet verklaren waarom zij iets hebben gedaan. Deze mensen schamen zich voor hun eigen gedrag en zeggen dat ze ‘zichzelf’ niet waren.

Voor Sigmund Freud zouden de nachtelijke mailtjes die ik ontvang een interessant studieobject zijn geweest. Deze grondlegger van de psychotherapie probeerde het onbehagen dat hieruit spreekt te verklaren. Ieder mens zit volgens hem emotioneel gevangen tussen de morele eisen die de samenleving ons oplegt en de ongeremde driften die ons onderbewuste sturen. Ons verstand weet dat we ons moeten gedragen, maar onze onderbuik wil dat niet altijd. Dan raken we in de war en gaan we ons vreemd gedragen.

In ‘Das Unbehagen in der Kultur’ (1930) stelt Freud dat onze cultuur ons heeft vervreemd van onze natuur. Om samen te kunnen leven spreken we regels af, van wetten in het parlement tot omgangsvormen op straat. Maar daarmee onderdrukken we volgens Freud ook onze emoties en drifen, wat zou leiden tot trauma’s en neuroses. Het probleem is niet dat sommige mensen afwijkend gedrag vertonen, maar dat we leven in een samenleving die ons zo nu en dan gek maakt.

Het goede nieuws is, Freud had een oplossing: hij ontwikkelde een therapie die mensen leerde beter om te gaan met hun onderbewuste. Het slechte nieuws is, deze werkte niet: Freud was zelf de eerste die het experiment aanging, maar hij faalde hopeloos. Als politicus zou ik niet graag willen voorstellen om iedereen in psychotherapie te doen. Misschien moeten we de onderbuik niet aansnoeren, maar ruimte gunnen. Internet als therapie, om stoom af te blazen. Dan vind ik het niet erg om elke ochtend wat mailtjes weg te werken.