De Potwin-boemerang

Gisteren beschuldigde het PVV-Kamerlid Harm Beertema zijn GroenLinks-collega Jesse Klaver ervan een “aanhanger van Pol Pot” te zijn. Het is opzienbarend dat een jonge democratische politicus ervan wordt beschuldigd een fan te zijn van een van de grootste misdadigers aller tijden. Maar er zit ook een positieve kant aan de opmerking van Beertema. Het taboe op het vergelijken van Nederlandse politici met massamoordenaars uit het verleden is nu klaarblijkelijk van tafel. En dat biedt kansen voor vernieuwende politieke analyse en een meer open debat.

Om even het geheugen op te frissen: Pol Pot was de leider van de Cambodjaanse Rode Khmer. Hij geloofde dat de ideale maatschappij voortkwam uit het agrarische platteland. Nadat hij de macht in 1975 overnam begon hij een stelselmatige moordcampagne op stedelingen (inclusief intellectuelen), etnische minderheden en gehandicapten. Toen hij een paar jaar later door een Vietnamese invasie was afgezet, waren naar schatting tussen de 2 en 5 miljoen mensen gestorven, ongeveer een kwart van de bevolking.   Met het aantal doden op zijn geweten, maar ook door de allesomvattende waanzin en vernietigingsdrang van zijn regime, staat Pol Pot hoog in de ranglijst van grootste politieke misdadigers aller tijden. Hij behoort zeker tot de “Hors Categorie” van mensen die universele haat verdienen, ver boven “amateurs” als Saddam Hussein of Koning Leopold van België.

Iemand moreel gelijkstellen met Pol Pot (een “potwin”?) is daarom een zwaar politiek wapen. Maar als PVV-leider Wilders ook maar een beetje met grote misdadigers uit het verleden in verband wordt gebracht, regeert hij als door een wesp gestoken. Zelfs nieuwsgierige onderzoeken naar de vraag of Wilders misschien een beetje overlap heeft met politieke extremisten uit het verleden kunnen op een zware reactie rekenen. En dat terwijl vergelijken (zoeken naar verschillen en overeenkomsten) iets heel anders is dan het veel zwaardere wapen van gelijkstellen (zeggen dat iemand op dezelfde morele categorie behoort). Als Wilders zelf zegt dat hij helemaal niet op Mussert lijkt, vergelijkt hij zichzelf ook met de leider van de NSB. Wilders komt dan tot de conclusie dat er weinig overlap is.

Als de we de PVV serieus willen nemen, ligt de vraag nu voor ons of GroenLinks overlap heeft met de Rode Khmer in daad of denken. In de bovenstaande tabel wordt een beproefde methode gebruikt om dit te analyseren: bij de meest opvallende eigenschappen van Pol Pot wordt gekeken of andere politici die eigenschap delen. De aanleiding van de opmerking van Beertema lijkt te zijn dat voormalig GroenLinks-leider Paul Rosenmöller in de jaren ’70 ooit bewondering uitte voor de Rode Khmer. Daarom maken we de vergelijking op persoonlijk niveau. Pol Pot wordt vergeleken met Rosenmöller en de latere GroenLinks-leiders Femke Halsema en Jolande Sap. En om te bevestigen dat de PVV geen overlap heeft met de Rode Khmer, krijgt ook Geert Wilders een kolom in de tabel.

De analyse levert twee opzienbarende conclusies op. In de eerste plaats is er nauwelijks of geen overlap tussen de politici van GroenLinks en Pol Pot, en dus is morele gelijkstelling van beide onterecht. Dat is natuurlijk niet zo verwonderlijk, want GroenLinks is een van de meest keurige en vredelievende politieke bewegingen in de westerse wereld. 

Maar bijzonder genoeg is er wel degelijk een belangrijk aantal eigenschappen van Pol Pot die gedeeld worden door Geert Wilders. Een zo belangrijk aantal, dat gerust van een grote overlap kan worden gesproken. De tabel toont ook belangrijke verschillen tussen Pot en Wilders, waarbij natuurlijk het feit dat Wilders niet verantwoordelijk is voor miljoenen doden in het oog springt.

Wilders kan dan ook niet in redelijkheid moreel gelijk worden gesteld aan Pol Pot, en uitspraken als “Wilders is de nieuwe Pol Pot” zouden veel te ver gaan. Maar het groot aantal punten van overlap is wel een interessante input in de meningsvorming over het mogelijke gevaar dat Wilders vormt voor onze democratische maatschappij. En natuurlijk maakt deze overlap, in combinatie met de opmerking van Beertema, het ook moeilijk voor Wilders en zijn volgelingen om in de toekomst te klagen over opmerkingen die hem in verband brengen met grote misdadigers uit het verleden, zeker als dat onderdeel is van een politieke analyse. En zo heeft d e PVV weer eens een dienst bewezen  aan de vrijheid van meningsuiting en dus ook de vrijheid van wetenschappelijk onderzoek.